Antoni Kroh – „Anioł śmierci z kilku stron” – recenzja i ocena
Antoni Kroh – „Anioł śmierci z kilku stron” – recenzja i ocena
Antoni Kroh jest pisarzem, tłumaczem, etnografem i badaczem kultury ludowej Karpat. Dawny pracownik Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem oraz Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu ma na swoim koncie liczne wyróżnienia. Uhonorowano go m.in. Nagrodą im. ks. prof. Bolesława Kumora w kategorii „Sądecki autor”, Nagrodą im. Romana Reinfussa za „szczególne osiągnięcia w dziedzinie zachowania lokalnej tożsamości kulturowej w Małopolsce” czy Nagrodą im. księdza Józefa Tischnera. Przetłumaczył i napisał kilkanaście książek, w tym pamiętny „Z polskiego na nasze, czyli prywatny leksykon współczesnej polszczyzny”.
Jego zainteresowania kulturą zmaterializowały się także pod postacią najnowszej publikacji „Anioł śmierci z kilku stron”, wydanej nakładem Wydawnictwa Iskry. Porusza w niej temat przemijania i śmierci. Czyni to jednak bez patosu i zadęcia. Pisząc przystępnym, lekkim językiem przybliża czytelnikowi cały rezerwuar obrzędów związanych ze śmiercią i żałobą. W pasjonującą historię kultury wplata wątki eschatologiczne, które przeplata z humorystycznymi anegdotami i memuarystyką.
„Anioł śmierci z kilku stron” to publikacja, która nie jest przewodnikiem po ars bene moriendi, ani podręcznikiem podobnym do tego pióra Philippe'a Ariès'a pt. „Człowiek i śmierć”, przedstawiającego historię oswajania śmierci od średniowiecza do dwudziestego wieku. Antoni Kroh snuje swoją barwną opowieść o zmianie postaw wobec śmierci i zwyczajach funeralnych społeczeństw na przestrzeni wieków, serwując czytelnikowi zabawne dykteryjki. Przygląda się bacznie twórczości naiwnej i sporo miejsca poświęca na przytoczenie rozmaitych tradycji i zwyczajów związanych ze śmiercią i rytuałem przejścia.
Przywołuje też popularne niegdyś przyśpiewki ludowe i obficie cytuje poezję. Jak podkreśla, „bez rytuałów, bez etykiety nie ma kultury”, a kultura stanowi właśnie przedmiot zainteresowania Kroha. I stwierdza: „Rytuały nas jednoczą, czyniąc z nas zamknięty krąg (…).” Miłośników książek łączy rytuał czytania, a książka „Anioł śmierci z kilku stron” to godna polecenia prawdziwa uczta duchowa.
Publikacja zawiera także wątki autobiograficzne. Autor „podróżując” przez dzieje kultury ludzkiej, meandruje przywołując rozmaite fakty z historii ludzkiej cywilizacji, dopowiadając do nich odniesienia do własnego życia. Wielokrotnie podkreśla, że jako osiemdziesięciolatek powoli żegna się ze znanym mu światem, „zamknął już swoją pracownię”, co z pewnością jest powodem podjęcia takiego tematu. Porusza jednak także inne wątki, pisząc m.in. o tym czy Kochanowski plagiatował Horacego, opisując religijność chłopską, opisując casus (o)scypków i wiele, wiele innych pozornie niełączących się ze sobą faktów. Zwraca też uwagę na to, że tradycyjna etnografia pozostawia białe plamy, czy też – jak wskazuje – czarne dziury w kwestii relacji chłopsko-żydowskich.
Niewątpliwie książka ta stanowi gratkę dla kulturoznawców. To wciągająca gawęda o polskiej kulturze i tradycji związanej ze sferą vanitas i moriendi, która została obficie okraszona intertekstualnymi nawiązaniami.
„Anioł śmierci z kilku stron” to pokaz erudycji i efekt pasji bibliofilskiej. Swoją konstrukcją przypomina nieco szlacheckie silva rerum, czyli zbiór najrozmaitszych wiadomości oraz utworów. Poszczególne rozdziały eseje, których struktura przypomina prozę strumienia świadomości. Swoje opowieści autor snuje żartobliwie, czasami pisząc z przekąsem o pewnych tradycjach czy zjawiskach. Książka przełamuje schematy, nie dając się zaszufladkować.
Zanurzając się w tej „rwącej rzece” historii i nawiązań, można się pogubić. Nadrzędnym tematem porządkującym ten zbiór jest przemijanie. Warto jednak dać się porwać nurtowi.
