Anna Sylwia Czyż, Bartłomiej Gutowski – „Podręcznik do inwentaryzacji polskich cmentarzy i nagrobków poza granicami kraju” – recenzja i ocena
Anna Sylwia Czyż, Bartłomiej Gutowski – „Podręcznik do inwentaryzacji polskich cmentarzy i nagrobków poza granicami kraju” – recenzja i ocena
Aby jednak źródło to poprawnie odczytać, potrzebne jest zastosowanie odpowiedniej metodyki i przeprowadzenie wnikliwej jego analizy. Przewodnikiem przez zawiłe ścieżki tej analizy może się stać najnowsza książka Anny Sylwii Czyż i Bartłomieja Gutowskiego, wydana przez Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA, zatytułowana „Podręcznik do inwentaryzacji polskich cmentarzy i nagrobków poza granicami kraju”.
Autorzy omawianej publikacji są historykami sztuki, związanymi z Uniwersytetem Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Od lat prowadzą prace inwentaryzacyjne na polskich cmentarzach za granicą. Są m.in. autorami opracowania wileńskiego cmentarza Na Rossie, czy kierownikami projektu poświęconego inwentaryzacji polskich cmentarzy Tarnopolszczyzny. W roku 2008 wydali także skrypt z instrukcją poprawnego inwentaryzowania zabytkowych cmentarzy dawnych Kresów Wschodnich. Można zatem bez cienia wątpliwości stwierdzić, że posiadają oni pełne przygotowanie i doświadczenie, które niezbędne są do stworzenia podręcznika do inwentaryzacji nagrobków i cmentarzy.
Właściwa treść książki została podzielona na dwie zasadnicze części. Pierwszą z nich można nazwać stricte „gabinetową”. Jej celem było zaprezentowanie czytelnikowi metody poprawnego i ujednoliconego opisu cmentarzy. Poznajemy w niej zarówno typologię nagrobków, zwieńczeń, cokołów, podstaw i elementów dekoracyjnych, jak i rodzaje epitafiów, ogrodzeń, tablic i wszystkich pozostałych elementów nekropoli. Dodatkowo w części tej zaprezentowany został katalog surowców, z których wykonywane są nagrobki i ich elementy (typy skał i kamieni oraz metali). Wszystkie te informacje podane zostały w sposób uporządkowany i klarowny.
Drugą część książki możemy nazwać „terenową”. Zawiera ona wszystkie informacje na temat dokładnego, a co najważniejsze – poprawnego wykonania inwentaryzacji cmentarza. Część ta szczególnie dobitnie pokazuje ogromne doświadczenie autorów, którego nabierali podczas wieloletnich prac na nekropolach. Każdy, nawet najdrobniejszy szczegół prac inwentaryzacyjnych został w tej części omówiony wnikliwie. W rozdziale tym dowiemy się np. jak w ogóle odszukiwać porzucone cmentarze, jak prowadzić na nich badania, jak wypełniać różnego rodzaju karty ewidencyjne (załączono nawet ich formularze!), jak poprawnie wykonywać dokumentację fotograficzną i plan miejsca pochówków, czy jak dokładnie opisywać poszczególne elementy nekropoli. Kompleksowość, a przy tym płynność i klarowność opisu poszczególnych czynności budzi wielki szacunek. Autorzy przedstawili także recepty na najczęściej pojawiające się na poszczególnych etapach inwentaryzacji problemy, co również zaliczyć należy in plus omawianej pozycji.
Obie, wspomniane wyżej części książki oddzielają od siebie dwadzieścia cztery tablice graficzne. Przedstawione na nich zostały różnego rodzaju elementy nagrobków i cmentarzy wraz z propozycjami ich opisu. To szczególnie pomocne dla laików, którzy dotąd nie mieli styczności z wykonywaniem inwentaryzacji cmentarzy i zwyczajnie nie posiadają doświadczenia w tego typu pracach. Całość publikacji zamyka bibliografia, indeks terminów, imion i miejsc oraz aneks, w którym znajdziemy wzory dokumentów, które mogą być pomocne przy prowadzeniu prac inwentaryzacyjnych (np. wzór zgody na wykorzystanie wizerunku czy wzór umowy na wykonywanie wolontariatu).
Książka jest bardzo bogato ilustrowana i pięknie wydana, za co słowa uznania należą się jej wydawcy. Poza wspomnianymi już tablicami, pełno jest w tekście kolorowych fotografii, prezentujących różnego rodzaju elementy nagrobków i cmentarzy. Pełno jest w niej także przydatnych materiałów dodatkowych. Zaliczyć do nich należy np. tabelę najczęściej pojawiających się na nagrobkach wizerunków świętych wraz z ich atrybutami (s. 33-37), zestawienie przykładowych tekstur polerowanych kamieni, z których wykonuje się nagrobki (s. 64-65), czy nawet tabelę transliteracji dla cyrylicy (s. 21).
„Podręcznik do inwentaryzacji polskich cmentarzy i nagrobków poza granicami kraju” autorstwa Anny Sylwii Czyż i Bartłomieja Gutowskiego to książka kompletna. Zaprezentowano w niej jak krok po kroku przeprowadzić pełną i poprawną metodycznie inwentaryzację cmentarza, dokonano zestawienia typologii najważniejszych elementów nekropoli i zawarto mnóstwo wskazówek i porad, które wynikają z ogromnego doświadczenia jej autorów. Bez wątpienia jest to książka dla każdego, jednak najwięcej skorzystają na jej lekturze historycy sztuki, historycy, czy nawet archeolodzy.
Abstrahując od atutów merytorycznych – do zalet omawianej pracy należy także jej przystępna cena – książkę można w wersji papierowej zamówić już za 30 zł. Można ją również odszukać na stronie wydawcy i ściągnąć w formacie.pdf zupełnie za darmo!
