Anna Brzezińska – „Zmierzch świata rycerzy. O kobietach, którym zawdzięczamy nowożytność” – recenzja i ocena
Anna Brzezińska – „Zmierzch świata rycerzy. O kobietach, którym zawdzięczamy nowożytność” – recenzja i ocena
Anna Brzezińska to uznana autorka książek fantasy i trzykrotna zdobywczyni Nagrody im. Janusza A. Zajdla. Z wykształcenia jest historykiem specjalizuje się w mediewistyce, w 2017 roku opublikowała swoją pierwszą powieść historyczną „Córki Wawelu”, która zdobyła status bestsellera. W najnowszej publikacji „Zmierzch świata rycerzy. O kobietach, którym zawdzięczamy nowożytność” autorka przedstawia historie prawdziwych kobiet oraz zmiany zachodzące w Europie u schyłku średniowiecza.
Książka opowiada o księstwie Burgundii, począwszy od końca jego istnienia w 1477 r., kiedy Karol Zuchwały zginął w bitwie pod Nancy. Opowieść o burgundzkich Walezjuszach koncentruje się na córce władcy, Marii oraz jej macosze Małgorzacie York, siostrze króla Anglii, Edwarda IV i obszernie ukazuje dalsze ich losy, aż do śmierci Małgorzaty w 1503 r. Charakterystyczną cechą przedstawienia historii bohaterek jest nacisk na podkreślenie ich podmiotowości, posiadanej władzy i szacunku, jakim się cieszyły. Autorka nie trzyma się sztywno chronologii, główna linia narracji przerywana jest obszernymi opisami wydarzeń z dalszej przeszłości, ukazujących okoliczności, które doprowadziły bohaterów do danych miejsc i sytuacji. Dzięki temu poznajemy także losy matki Karola Zuchwałego, Izabeli Aviz oraz historię Wojny Dwóch Róż i królowej Anglii Małgorzaty Andegaweńskiej.
Dalsza część książki (i zdecydowanie obszerniejsza) poświęcona jest Lukrecji Borgii, słynnej córce papieża Aleksandra VI. Na początku koncentruje się jednak na postaci ojca i nakreśleniu obrazu papiestwa oraz Państwa Kościelnego pod koniec XV w. Wątkom dotyczącym polityki prowadzonej przez papieża i wydarzeniom z jego życia prywatnego poświęcone zostało w publikacji bardzo dużo miejsca, przez co można odnieść wrażenie, że to Aleksander VI jest głównym bohaterem. Losy Lukrecji nie są jednak w żadnym stopniu pomijane, szczegółowo ukazane zostały jej trzy małżeństwa, z czego ostatnie, z Alfonsem d’Este, przyniosło jej tytuł księżnej Ferrary. Autorka skupia się na uwypukleniu znaczącej roli Lukrecji, która podczas licznych nieobecności męża sprawnie zarządzała księstwem i cieszyła się dużym poważaniem. Bohaterka bardziej zapewne kojarzona z plotkami dotyczącymi kazirodczych stosunków z bratem i ojcem, w książce zostaje przedstawiona w zgoła odmienny sposób, z naciskiem na liczne pozytywne zmiany wprowadzane przez nią w Ferrarze i pobożność jaką cechowała się szczególnie w ostatnich latach życia.
„Zmierzch świata rycerzy” ukazuje losy wybranych bohaterek w szerokim kontekście historycznym, obejmującym polityczny klimat epoki, wojny i sojusze, ówczesne obyczaje i realia codzienności. Zgodnie z tytułem, autorka często wspomina o zmianach, jakie zachodziły na przełomie średniowiecza i renesansu, społecznych, gospodarczych i kulturowych, które składały się na powolne odchodzenie w niepamięć dawnego stylu życia, zwłaszcza arystokracji. Wierne i szczegółowe oddanie tła historycznego jest z pewnością atutem książki, i choć nie została w niej zawarta bibliografia, autorka często odwołuje się do źródeł takich jak dokumenty i listy oraz dzieł literackich z epoki. Dużo uwagi poświęcone zostało również sztuce, w części dotyczącej Księstwa Burgundii autorka zwraca uwagę na jej rolę w kształtowaniu wizerunku panującego rodu oraz zmiany jakie zachodziły w niej pod koniec XV w. na północy Europy. Historia papiestwa wzbogacona jest opisami Rzymu, pracami prowadzonymi w mieście i rezydencjach przez kolejnych papieży. Drobiazgowe przedstawienia uroczystości zawierają takie szczegóły jak stroje uczestników i koszty, co doskonale obrazuje ogromne różnice między bogatymi władcami, a ich poddanymi.
Książka koncentruje się na życiu najbardziej uprzywilejowanych warstw społecznych, ale nie brakuje wzmianek na temat codzienności mieszczan czy chłopów, które często przybierają formę komentarzy, wkładanych w usta fikcyjnych przedstawicieli tych stanów. Do dokładnego oddania przebiegu wydarzeń historycznych autorka dodaje opisy odczuć i myśli, które mogły towarzyszyć bohaterom, skupia się na oddaniu charakterów głównych postaci, co nadaje całości powieściowego charakteru.
Podtytuł książki nie wydaje się do końca adekwatny, ponieważ ciężko uznać za prawdziwe stwierdzenie, że Lukrecji Borgii czy Małgorzacie York „zawdzięczamy nowożytność”, choć opisane kobiety miały z pewnością władzę i wpływ na wydarzenia, a ich działalność nierzadko była imponująca. Publikacja z pewnością podkreśla rolę i znaczenie bohaterek, które żyły w czasach, gdy kończyła się pewno epoka, a zaczynała druga, z treści nie wynika jednak, aby to one były prowodyrkami tej zmiany.
„Zmierzch świata rycerzy. O kobietach, którym zawdzięczamy nowożytność” to bogata, wielowątkowa opowieść, która pomimo sporej objętości, ani przez chwilę nie nuży czytelnika. Osobne słowa pochwały należą się Wydawnictwu Literackiemu za piękne wydanie tej książki. Zdecydowanie polecam!
