Andrzej Chwalba, Wojciech Harpula – „Zwrotnice dziejów. Alternatywne historie Polski” – recenzja i ocena
Andrzej Chwalba, Wojciech Harpula – „Zwrotnice dziejów. Alternatywne historie Polski” – recenzja i ocena
Jak często zdarzało Ci się rozpamiętywać jakieś wydarzenie z przeszłości? Jakie byłyby konsekwencje gdybyśmy w danym momencie zachowali się inaczej? Na podstawie takich rozważań, ale w skali zjawisk o ważnym znaczeniu politycznym lub gospodarczym powstały liczne książki i filmy z zakresu historii alternatywnej. Próba przedstawienia odmiennej historii uchodzi za kontrowersyjną i przez długi czas spotykała się z silną krytyką, przede wszystkim w środowiskach akademickich.
Ostatnie lata przyniosły jednak wyraźną odwilż, a tematowi z większą wyrozumiałością i zainteresowaniem przyglądają się naukowcy. Całkiem innym kierunkiem od historii alternatywnej jest historia kontrfaktyczna, która w Polsce zdaje się być praktycznie nieznana. Badania w tym zakresie stanowią naukową próbę odpowiedzi na pytanie „Co by było gdyby…?”. Wykorzystując odpowiednią metodologię naukową, można zaproponować wiarygodną narrację dotyczącą historii. Taką próbę podejmują Andrzej Chwalba i Wojciech Harpula w książce „Zwrotnice dziejów. Alternatywne historie Polski”.
Autorzy to naukowo-dziennikarski duet. Andrzej Chwalba jest doświadczonym i uznanym w środowisku profesorem historii, który kieruje Zakładem Antropologii Historycznej UJ, zaś Wojciech Harpula dał się poznać jako nagradzany dziennikarz i autor reportaży prasowych. Okazuje się jednak, że pomysł wspólnego dzieła został dobrze przemyślany, a przyjęta forma czyli wywiad-rzeka to złoty środek do przedstawienia alternatywnych historii Polski.
Na 350 stronach książki podzielonej na siedem rozdziałów, czytelnik ma szanse zapoznać się z kluczowymi wydarzeniami z historii Polski od wczesnego średniowiecza do XVIII wieku. W rozmowie omawiane są konsekwencje przełomowych decyzji politycznych, a także prowadzona jest analiza sytuacji, w której wydarzenia przyjęłyby inny obrót. Książka naszpikowana jest faktami, które szczęśliwie okazują się być wyraźnie rozdzielone od hipotez. Mimo fachowej wiedzy podawanej w potężnej dawce, język pozostaje przystępny dla szerokiego grona odbiorców.
W pierwszej kolejności należy pochwalić doskonałą współpracę, która zapewnia wyważenie proporcji między naukowym podejściem, a dziennikarską fantazją. Kiedy Wojciech Harpula odważnie zapędza się, zadając (świadomie!) prowokacyjne pytania, profesor Chwalba studzi atmosferę odpowiadając rzeczowo i ostrożnie. I odwrotnie, kiedy naukowiec prowadzi długi wywód historyczny, dziennikarz potrafi ukierunkować rozmowę tak, żeby trudno było odłożyć książkę, choćby na krótką chwilę.
Mimo, że treść koncentruje się wokół alternatywnych dziejów Polski, to jest bardzo dobrze osadzona w realnych kontekstach historycznych i politycznych. Można zaryzykować stwierdzenie, że częściej rozważane są tu historyczne wydarzenia oraz ich konsekwencje, niż całkiem alternatywne scenariusze. Autorzy zadbali o to, by rozważania zostały przedstawione przy wykorzystaniu odpowiedniej metodologii naukowej, dzięki czemu dyskutowane hipotezy nie są frywolną wycieczką w odległe obszary wyobraźni historyka.
Pewne uwagi można mieć do wyboru podejmowanych zagadnień. Z pewnością poszerzając ramy chronologiczne publikacji, do zwrotnic w dziejach Polski można byłoby dołączyć takie wydarzenia jak chrzest Polski, powstanie Legionów Polskich we Włoszech, czy wybuch powstania listopadowego. Dobrym pomysłem byłaby kontynuacja współpracy i skupienie rozmowy wokół najwcześniejszych dziejów państwa Piastów lub historii XX wieku.
Niemniej książka zachwyca od pomysłu po realizację. Temat zmusza do refleksji nad wydarzeniami historycznymi, a także nad szeroko rozumianą bieżącą polityką. Czy podejmowane współcześnie przez polskich i światowych polityków decyzje, okażą się kluczowe w perspektywie kilkuset lat? „Zwrotnice dziejów” to bardzo dobra książka, która udowadnia, że możliwe jest wysmakowane połączenie naukowej narracji z publicystycznym zacięciem. Polecam!
