Andrzej Chwalba – „Historia Powszechna 1989–2011” – recenzja i ocena

Autor stanął przed zadaniem niełatwym z wielu powodów. Do największych utrudnień można zaliczyć charakterystyczny dla każdej syntezy problem wyboru najważniejszych wydarzeń i kłopot z zachowaniem dystansu do opisywanego świata. Innym problemem, z którym musi zmierzyć się historyk na przełomie XX i XXI wieku, jest ogromna liczba źródeł, jakie może wykorzystać do opracowania tematu. Wobec tego jednym z najważniejszych zadań jest selekcja materiałów, z których korzysta, a co za tym idzie – także wydarzeń, jakie przyszło mu opisywać. Bliskość dziejów, których analizy podjął się autor, zmusza do dużej ostrożności w formułowaniu generalnych sądów, czego w przeważającej mierze udało mu się uniknąć.

Cel pracy warunkuje jej charakter. Mamy tu bowiem do czynienia z podręcznikiem, a więc typem opracowania mającym tyle samo zalet, ile wad. Skoro jednak autor założył właśnie takie przeznaczenie swojej książki, przez ten pryzmat należy ją oceniać. Trzeba ustalić, na ile synteza przygotowana przez Chwalbę spełnia swoje główne zadanie, którym jest skrótowe przedstawienie najistotniejszych wydarzeń z ponad dwudziestu ostatnich lat. Warto dodać, że recenzowana pozycja nie jest debiutem tego krakowskiego historyka, podobne syntetyczne opracowania wychodziły już spod jego pióra. Jest on autorem kilku innych podręczników, w tym bardzo cenionej „Historii Polski 1795–1918”.

Treść

Konstrukcja podręcznika jest nietypowa, bowiem jego treść nie jest uporządkowana ani chronologicznie, ani problemowo. Podział został przeprowadzony w oparciu o zupełnie inne, trochę nieoczekiwane kryteria – książka dzieli się na dwie części, poświęcone cywilizacji i polityce. Ten podział wydaje mi się jak najbardziej uzasadniony, ponieważ współcześnie historia polityczna nie dominuje już nad zagadnieniami o innym charakterze.

W pierwszej części autor opisuje najbardziej istotne trendy, jakie pojawiły się na świecie po roku 1989. Mają one różną naturę. W szczególności podkreśla on wielki wpływ, jaki na historię świata miały zmiany technologiczne i kulturowe. Do tych pierwszych możemy zaliczyć przede wszystkim niebywały rozwój sprzętu komputerowego i Internetu. Wśród tych drugich dominuje dalszy postęp globalizacji. Chwalba w swojej książce próbuje określić, na ile wszelkie tego rodzaju zmiany wpłynęły na rzeczywistość lat 1989–2011. Warto dodać, że robi to z dystansem, choć co jakiś czas można wyczuć, jakie ma poglądy na niektóre z poruszanych kwestii – przede wszystkim społeczne. Wiedza zawarta w podręczniku z pewnością okaże się przydatna wielu studentom, szczególnie tym, dla których historia najnowsza nie jest głównym przedmiotem zainteresowania. Z opracowania dowiedzą się o wszystkich najistotniejszych zmianach cywilizacyjnych i wydarzeniach politycznych omawianego okresu. Tego typu wiedza z pewnością przyda się, by zrozumieć otaczający świat i umiejscowić nowe wydarzenia w szerszym kontekście.

Druga część, dotycząca historii politycznej, zdominowana jest przez europejskie wydarzenia roku 1989 i ich konsekwencje. Trudno się temu dziwić – był to moment, w którym uwaga całego świata skupiona była na tym samym. Niemniej jednak konsekwencje upadku Związku Radzieckiego dotknęły praktycznie wszystkich kontynentów, co nie umyka uwadze autora. W moim przekonaniu bardzo dobrze przedstawiona została sytuacja w Rosji po upadku komunizmu i w późniejszym okresie sprawowania władzy przez tandem Putin – Miedwiediew.

Kolejnym punktem pracy jest rok 2001 i atak terrorystyczny na World Trade Center. Wydarzenie to z pewnością zmieniło bieg historii świata. Autor opisuje, jakie zmiany spowodowało to wydarzenie w mentalności ludzi szeroko pojętego Zachodu. Atak doprowadził do zachwiania wiary Amerykanów w stworzony przez nich system, oparty o szerokie wolności obywatelskie. Autor omawia także, jak wydarzenie to zostało odebrane w świecie arabskim.

W opisie, jakiego dokonał autor, nie brakuje żadnego z wielkich konfliktów, które rozgorzały w tym okresie. Nie brak analizy sytuacji państw nawet najbardziej dla nas egzotycznych, a także nawiązania do każdego z ważnych wydarzeń. W moim przekonaniu zarówno schemat, jak i sposób przedstawienia zdarzeń jest rzetelny i interesujący. Wielka erudycja autora sprawia, że czytelnik może znacznie poszerzyć zakres swojej wiedzy.

Czy książka spełnia swoje zadania?

Można powiedzieć, że zdecydowana większość założeń ze wstępu została przez autora zrealizowana. Wyjątkiem jest teza, że recenzowana pozycja może posłużyć za podręcznik dla doktorantów. Nie mogę się zgodzić z tym stwierdzeniem, a to ze względu na niewielkie rozmiary książki i, co za tym idzie, jej małą szczegółowość. Innym mankamentem jest tendencja do formułowania daleko idących wniosków z analizy zjawisk. Momentami widać dość wyraźnie lewicowe przekonania krakowskiego historyka, a przecież w podręczniku akademickim powinno się za wszelką cenę unikać prezentowania własnych poglądów. Tę słabość można zaobserwować chociażby w opisie postępującego rozszerzania się wzorców kultury zachodniej i globalizacji. W moim przekonaniu nie należy przedstawiać tych procesów tak jednoznacznie pozytywnie, jak czyni to Chwalba.

Książka Andrzeja Chwalby została wydana w sposób solidny i jest urozmaicona mapami, co pomaga w jej odbiorze. Pod względem wydania nie można jej nic zarzucić. Lekturę tego opracowania polecam szczególnie osobom pragnącym w skrótowy sposób poznać najważniejsze wydarzenia lat 1989–2011, jak i studentom – przede wszystkim historii i politologii. Inną sprawą jest brak na polskim rynku równie dobrego (mimo wspomnianych wyżej mankamentów) podręcznika dotyczącego dziejów powszechnych po 1989 r. Czytelnicy powinni być zadowoleni z czytelnej prezentacji tematu i wydania ułatwiającego znalezienie poszukiwanych treści.

Jak informuje we wstępie wydawca, co pięć lat ma następować uzupełnianie treści podręczników z tej serii PWN. Chętnie zobaczę, jak wtedy będzie wyglądał podręcznik Chwalby.

Redakcja: Michał Przeperski

Korekta: Dagmara Jagiełło