Alicja Urbanik-Kopeć – „Chodzić i uśmiechać się wolno każdemu. Praca seksualna w XIX wieku na ziemiach polskich” – recenzja i ocena
Alicja Urbanik-Kopeć – „Chodzić i uśmiechać się wolno każdemu. Praca seksualna w XIX wieku na ziemiach polskich” – recenzja i ocena
Alicja Urbaniak Kopeć to badaczka zajmująca się historią polskiej literatury i kultury XIX wieku, obroniła doktorat w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego w zakresie kulturoznawstwa. W kręgu jej zainteresowań znajdują się tematy spirytyzmu, emancypacji oraz klasy robotniczej. Na swoim koncie ma wydaną przez Krytykę Polityczną w 2018 r. książkę „Anioł w domu, mrówka w fabryce” oraz „Instrukcja nadużycia. Historie kobiet służących w dziewiętnastowiecznych domach”. Zagadnienie pracy w XIX wieku kontynuuje w najnowszej publikacji „Chodzić i uśmiechać się wolno każdemu. Praca seksualna w XIX wieku na ziemiach polskich”.
Ramy czasowe książki są nieco szersze niż podpowiada podtytuł ponieważ obejmują nie tylko drugą połowę XIX wieku, ale też początek XX wieku. Autorka podkreśla we wstępie, jak ważne są dla niej kwestie językowe i stosowana nomenklatura, stąd w swoich refleksjach i analizach używa współczesnego określenia „praca seksualna”, natomiast w cytatach z omawianej epoki pozostawia oryginalne słownictwo. Dzięki temu zabiegowi bardzo wyraźnie wybrzmiewa w książce podejście autorki oraz zmieniające się podejście do pracownic seksualnych w przeciągu stu lat w dyskursie naukowym i publicznym.
Autorka oparła swoją pracę w głównej mierze na źródłach, którymi są między innymi artykuły w prasie, wypowiedzi działaczy i działaczek społecznych, autorytetów w dziedzinie medycyny oraz utwory literackie. Książka podzielona jest na pięć rozdziałów, pierwszy z nich skupia się na kwestiach prawnych, zaczynając od XIX wiecznych przepisów państwowych i kościelnych dotyczących małżeństwa i rozwodu, a także praw przysługujących kobietom w tych sytuacjach, po legalność pracy seksualnej w omawianym czasie. Przytaczane przepisy i kodeksy karne określają zasady funkcjonowania tego zawodu i metody monitorowania stanu zdrowia pracownic seksualnych, poprzez książeczki i przymusowe badania, mające na celu kontrolę ich stanu zdrowia i zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób wenerycznych. Kolejny rozdział koncentruje się na zagadnieniu tożsamości pracownicy seksualnej i jej charakterystyce nakreślanej przez ówczesnych publicystów, prawodawców, lekarzy, a także kobiety, zwłaszcza emancypantki i literatki. Wszystkie te osoby próbowały odpowiedzieć na pytanie o powody i cechy osobowości, które popychają kobiety do podejmowania pracy seksualnej.
Przytoczone dane statystyczne i wypowiedzi ukazując z jak wielką stygmatyzacją, niesprawiedliwością i okrucieństwem się spotykały. Rozdział trzeci omawia inicjatywy, które miały służyć poprawie losu kobiet wykonujących pracę seksualną, takie jak ośrodki poprawcze i wychowawcze, analizując ich skuteczność i zasadność. Następny rozdział skupia się na higienie i medycynie, czyli problemie chorób wenerycznych, będących nieodłączną częścią pracy seksualnej w XIX i na początku XX wieku. Pseudomedyczne teorie służyły też tłumaczeniu powodów podejmowania takiego zajęcia przez kobiety, których błędy i nacechowanie uprzedzeniami objaśnia autorka. Ostatni rozdział posiłkując się tekstami literatów, zwłaszcza pisarek, oraz działaczy socjalistycznych i publicystów omawia problem emancypacji kobiet. Przedstawia w jaki sposób kobiety, a szczególnie pracownice seksualne były traktowane i postrzegane, skupiając się na podwójnych standardach oraz różnicach klasowych.
To książka nie tylko o pracy seksualnej w XIX wieku, ale też o miejscu i roli kobiet w patriarchalnym społeczeństwie, w którym nie miały sprawczości ani podmiotowości równej mężczyznom. Autorka bardzo wyraźnie akcentuje ten problem, zwracając uwagę na hipokryzję, przejawiającą się w postrzeganiu pracownic seksualnych jako winnych chorobom wenerycznych i piętnując je jako upadłe moralnie. Mnogość cytatów i relacji z epoki ukazuje różne punkty widzenia i opinie, które niezależnie od tego, kto je wypowiadał, w miażdżącej większości były nacechowane negatywnie, wzmacniając tylko pogardę społeczeństwa dla kobiet wykonujących pracę seksualną. Autorka wskazuje jak uprzedzenia i system patriarchalny wpływał na rozumowanie ówczesnego społeczeństwa i jak bezpośrednio przekładało się to na realia życia pracownic seksualnych. W książce podejmowany jest także temat klasy pracującej, a szczególnie kobiet pracujących w fabrykach, szwalniach i innych zakładach, które postrzegane były w równie stereotypowy, niesprawiedliwy sposób.
Pozycja oparta została na bogatym materiale źródłowym, porusza trudny i skomplikowany temat pracy seksualnej w czasach, kiedy nikomu nie przyszłoby do głowy nazywanie jej takim określeniem. Ukazuje złożoność i wielowątkowość problemu, podkreślając zarówno przyczyny jak i skutki podejmowania tego zawodu. Duża ilość przytaczanych danych statystycznych z powodzeniem jest równoważona bardziej emocjonującymi fragmentami, czytelnikowi na pewno nie grozi więc nuda.
„Chodzić i uśmiechać się wolno każdemu. Praca seksualna w XIX wieku na ziemiach polskich” nie tylko opowiada o kobietach, które spychane były na margines z powodu wykonywanej pracy i ich tragicznej pozycji, ale też ukazuje jak bardzo zmieniło się nasze społeczeństwo i postrzeganie kwestii obyczajowych. To ciekawa i pouczająca lektura, zdecydowanie godna polecenia!
