Alex J. Kay – „Imperium zniszczenia” – recenzja i ocena
Alex J. Kay – „Imperium zniszczenia. Historia nazistowskiej masowej zagłady” – recenzja i ocena
Alex J. Kay jest starszym wykładowcą na Uniwersytecie Poczdamskim i członkiem Królewskiego Towarzystwa Historycznego. Jego specjalnością jest historia nazistowskich Niemiec, a w swoich badaniach szczególny nacisk kładzie na zagładę europejskich Żydów. Jest autorem pięciu książek, które zyskały pozytywne recenzje. Do rąk polskich czytelników trafiła jego najnowsza praca Imperium zniszczenia. Historia nazistowskiej masowej zagłady.
Zagłada Żydów, przez swoją ogromną skalę i zorganizowany, wręcz przemysłowy charakter, traktowana jest jako archetyp zbrodni ludobójstwa. Dlatego też bardzo powszechnym jest analizowanie jej bez szerszego kontekstu ludobójczego. Kay stara się przeciwstawić temu nurtowi argumentując, że poszczególne grupy ofiar ginęły zwykle z rąk tych samych sprawców, przy użyciu takich samych metod, a niejednokrotnie nawet w tych samych miejscach. Jako przykład może służyć podkijowski Babi Jar, gdzie wymordowano pomiędzy 100 a 150 tysięcy ofiar: Żydów (według niemieckich raportów 33 761 osób), Polaków, Ukraińców oraz Sinti i Roma. Egzekucji dokonywano przez rozstrzeliwanie, a sama likwidacja kijowskiego getta jest jednym z elementów, charakterystycznego dla działań na terenie byłego ZSRR, tak zwanego Holokaustu od kul.
Autor recenzowanej pozycji stara się opisać wszystkie przypadki mordów dokonanych przez Trzecią Rzeszę najpierw w stosunku do własnych obywateli (zapoczątkowana „sprawą dziecka Kretschmara” Aktion T-4), a później do podbijanych sukcesywnie narodów. Ciekawym passusem jest wnikliwa analiza polityki głodu wobec mieszkańców radzieckich miast oraz radzieckich jeńców wojennych. Wykorzystanie głównie terenów dzisiejszej Ukrainy oraz ograniczenie konsumpcji w ZSRR miało umożliwić wygenerowanie nadwyżek, które miały w całości pokryć zapotrzebowanie Wehrmachtu w żywność. Decydenci wiedzieli, że spowoduje to śmierć głodową dziesiątek milionów ludzi, głównie w radzieckich miastach.
Co ciekawe, opisując głód na terenie ZSRR Kay stoi na stanowisku, że wcześniejsze podobne wydarzenie czyli Hołodomor (Wielki Głód) nie był efektem celowej polityki masowej zagłady, ale konsekwencją „karygodnych zaniedbań i nieodpowiedzialności reżimu”. Jest to o tyle ciekawe, że o ile można dyskutować czy Hołodomor był ludobójstwem czy nie (to znaczy czy był zaplanowaną akcją o podłożu narodowościowym wycelowaną głównie w Ukraińców), to jednak nie sposób zaprzeczyć, że wpisywał się w zbrodniczą politykę bolszewików i był karą za opór przeciwko przymusowej kolektywizacji, a do jej wykonania zaangażowano wojsko oraz system drakońskich kar.
Opisując niemiecką politykę ludobójczą w stosunku do polskich warstw przywódczych autor nie poświęca zbytniej uwagi Intelligenzaktion Schlesien. Jest to zapewne pokłosie wieloletnich zaniedbań w historiografii. Akcja zorganizowana przeciwko tzw. warstwom przywódczym na terenie rejencji katowickiej nie doczekała się do dzisiaj porządnego opracowania monograficznego. Dzięki prowadzonemu przez Komisję Ścigania Zbrodni przy katowickim oddziale Instytutu Pamięci Narodowej śledztwu oraz mrówczej pracy m. in. Jerzego Klistały znamy nazwiska bardzo wielu osób, które stały się jej ofiarami. Tym nie mniej brakuje monografii, która poświęcona byłaby tylko temu specyficznemu wariantowi Intelligenzaktion.
Recenzowana pozycja jest dobrym, kompetentnie napisanym opracowaniem poświęconym całościowemu ujęciu ludobójczej polityki Trzeciej Rzeszy. Niewątpliwie stanowi punkt wyjścia do dalszej analizy strategii wojennej opartej o wyniszczenie ludności na terenach okupowanych.
