Adam Dylewski - „Legioniści Piłsudskiego” – recenzja i ocena
W tym roku mija setna rocznica powołania Legionów Polskich. Aż trudno dziś uwierzyć, że w chwili jej powstania, zapewne nikt nie sądził, że ta formacja wojskowa może odnieść taki sukces. A przecież geniusz Legionów wykraczał daleko poza ich militarne znaczenie. Do oddziałów napływali ochotnicy z różnych warstw społecznych, często o odmiennych poglądach politycznych, czy religijnych. Obok dawnych działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej w Legionach znaleźli się ludowcy z Drużyn Bartoszowych i wywodzący się z ruchu narodowego członkowie „Sokoła”. W żołnierskich szeregach walczyło ponad 600 Żydów, a nawet ochotnicy z Węgier. Licznie stawiała się młodzież, często podając fałszywe dane na temat swojego wieku.
W latach poprzedzających I wojnę światową w Galicji tworzono polskie organizacje paramilitarne (o charakterze wojskowym), m.in. Związek Strzelecki, Drużyny Strzeleckie, Drużyny Bartoszowe, Drużyny Podhalańskie. Austriacy pomagali przygotować ćwiczenia, prowadzić próbne strzelania i zajęcia teoretyczne. Umiejętności Polaków planowali wykorzystać w przyszłej wojnie. Działalnością Związku Strzeleckiego kierował z ukrycia – powołany w 1908 r. – Związek Walki Czynnej pod komendą Piłsudskiego. Mimo początkowych niepowodzeń oddziały rozbudowano i przekształcono w Legiony Polskie. W ich skład weszły trzy brygady liczące łącznie ok. 15 tys. żołnierzy. Walczyły one przeciwko wojskom rosyjskim na froncie wschodnim, m.in. na Wołyniu i w Karpatach Wschodnich.
O tych wszystkich wydarzeniach opowiada najnowsza pozycja Ośrodka Karta Legioniści Piłsudskiego. Jest to album przedstawiający narodziny tej formacji wojskowej oraz działalność od początku XX wieku, aż po moment odzyskania niepodległości Polski. Niewątpliwą zaletą albumu jest strona graficzna. W publikacji znajduje się ponad 300 zdjęć, materiałów ikonograficznych i dokumentów archiwalnych opracowanych z dużą starannością edytorską i wydawniczą. Poprzez fotografie i elementy ikonograficzne (odznaki, grafiki, dokumenty) prowadzona jest narracja, wzbogacona fragmentami tekstów źródłowych – pamiętników, korespondencji, odezw, rozkazów.
Główny nacisk w albumie położony został na przedstawienie życia legionistów, ich wrażeń, rozterek, emocji i sądów. Dzięki wykorzystaniu osobistych zapisów źródłowych, całość nabiera charakteru barwnej opowieści osadzonej w ramach narracji historycznej. Zdjęcia z tego okresu i osobiste relacje ludzi, pomagają czytelnikowi nawiązać bardzo bliską więź z legionistami. Autorzy skupili się też na przedstawieniu znacznie słabiej znanych faktów z dziejów Legionów. W jednym z rozdziałów zaprezentowano m.in. rolę kobiet służących w szarych mundurach.
Zebrany materiał został podzielony w przejrzysty sposób. Poszczególne rozdziały ujęto w ramy chronologiczne, ale zarazem obejmują one pewien zakres tematyczny. I tak, mamy rozdział poświęcony formowaniu się żołnierzy-legionistów zaczynających w organizacjach paramilitarnych (pt. „Od strzelców do żołnierzy”), ale też rozdziały opowiadające o poszczególnych brygadach, aż po samolikwidację.
Teksty napisane są w sposób popularnonaukowy, charakteryzują się przystępną formą i stylem. Wyróżniono także ważny rozdział poświęcony zupełnie wyjątkowemu związkowi emocjonalnemu pomiędzy Piłsudskim i jego żołnierzami, skupionymi w Legionach. Przytoczono wiele osobistych relacji żołnierzy w duchu pełnego uwielbienia dla Komendanta. Oprócz tego do publikacji dołączono również kalendarium działań Legionów oraz spis źródeł ilustracji. Na końcu zamieszczono bibliografię źródeł i opracowań wykorzystanych w książce, dotyczących tematyki legionowej – stanowi ona dobry zbiór podstawowych pozycji na ten temat. Niestety, w spisie nie oddzielono opracowań od wspomnień, co zwiększyłoby przejrzystość listy. Mimo wszystko praca jest wartościowym merytorycznie sposobem poznawania tej wyjątkowej formacji wojskowej.
Pozytywnie należy też ocenić stronę wydawniczą – album jest dość duży, w twardej oprawie, z dobrej jakości papierem. Pomimo bogactwa materiału ikonograficznego układ stron jest czytelny.
Podsumowując, Legioniści Piłsudskiego to ciekawa pozycja popularnonaukowa poruszająca tak istotny wątek naszej historii. Lektura i zapoznawanie się z materiałami ikonograficznymi, są ogromną przyjemnością. W moim przekonaniu album jest pozycją obowiązkową dla wszystkich osób zainteresowanych tą formacją oraz pierwszą wojną światową na ziemiach polskich. Bez wątpienia będzie również ogromnie interesująca dla wszystkich chcących poznać bliżej czyn legionowy, który przyczynił się do odzyskania przez Polaków wolności i niezależności.
Redakcja: Michał Przeperski
