„1920. Wojna o Polskę” (album) – recenzja i ocena
Trzeba sięgnąć do roku 1919. Wydarzenia tamtego czasu solidnie zarysowuje profesor Janusz Odziemkowski, znakomity znawca wojny polsko-bolszewickiej, we wprowadzeniu do omawianej pracy. Jest on również autorem posłowia, w którym prezentuje znaczenie i echa tegoż konfliktu w Polsce i późniejszych latach w Sowietach. Obok Odziemkowskiego, za wartość merytoryczną albumu odpowiadają inne znane w środowisku historyków nazwiska – doktor Jan Tarczyński z londyńskiego Instytutu Józefa Piłsudskiego oraz profesor Jerzy Kochanowski z Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Oprócz wspomnianych, krótkich części, praca dzieli się na cztery, główne rozdziały chronologizujące okres zmagań 1920 roku – Na Kijów, Odwrót, Przełom oraz Zwycięstwo. Na końcu albumu autorzy zamieścili również spis źródeł wykorzystanych w pracy oraz źródła ilustracji.
Zwykle album zawiera tylko i wyłącznie, mniej lub bardziej wartościowe fotografie, uporządkowane ze względu na temat, którego praca dotyka. Tekst lub choćby komentarz jest raczej rzadkością. Inaczej się rzecz ma w przypadku 1920. Wojna o Polskę, która to praca, cytując wydawców, pretenduje do miana dziennika tamtego czasu, wraz ze zdjęciami, plakatami, ulotkami. Na potrzebę albumu, jak twierdzą dalej wydawcy, dokonano kwerendy w niemal całej literaturze przedmiotu, przejrzano tysiące zdjęć.
Efekt? Piorunujący. Praktycznie dzień po dniu, w oparciu o ogromny materiał źródłowy oraz, rzecz jasna, ikonograficzny autorzy w sposób niemal kompletny przedstawiają dzieje wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku. Zdjęcia, niektóre rzadko publikowane do tej pory, zaprezentowane w świetnym stylu na łamach albumu robią ogromne wrażenie. Oprócz nich spora ilość, wspomnianych przed wydawców, a jakże charakterystycznych dla tamtych czasów, plakatów czy też ulotek propagandowych, zarówno polskich, jak i bolszewickich. Tekst wkomponowany jest w sposób niekrzykliwy i znakomicie dopasowujący się do ikonograficznego tła. Samo wydanie jest również najwyższej próby – twarda oprawa, papier, czcionka: widać poważne podejście wydawnictw do publikacji i, chyba przede wszystkim, do czytelnika.
Jak wiadomo, bardzo ciężko przelać na papier wrażenia z obcowania z masą historycznej ikonografii. Dla zobrazowania ich wartości wystarczy sięgnąć do ich źródeł. I tak mamy materiał z zasobów Archiwum Akt Nowych, Archiwum Dokumentacji Mechanicznej, Instytutów Józefa Piłsudskiego z Londynu i Nowego Jorku, Centralnego Archiwum Wojskowego, Muzeum Niepodległości, ale także Muzeum Historii Wielkiej Wojny Ojczyźnianej w Mińsku, Rosyjskiego Państwowego Archiwum Kino – fotodokumentów i wielu innych. Jeśli chodzi zaś o wartość tekstów źródłowych, to także wypada ona imponująco. Oprócz archiwaliów z wspomnianych już instytucji, a także wydawnictw źródłowych, wykorzystano ogromną ilość literatury pamiętnikarskiej, np. wspomnienia Jana Dąbskiego, Stanisława Grabskiego, Wacława Jędrzejewicza, Tadeusza Kutrzeby, Macieja Rataja, Wincentego Witosa, Lucjana Żeligowskiego, Charlesa de Gaulle’a, Witolda Gombrowicza, Siemiona Budionnyja, i wielu, wielu innych.
Słowem podsumowania wypada jedynie zaznaczyć, że album 1920. Wojna o Polskę jest wydawnictwem najwyższych lotów, zarówno jakościowych, jak i merytorycznych. Wydaje się on być pozycją absolutnie obowiązkową dla każdego historyka, pasjonata czy hobbysty interesującego się wojną polsko-bolszewicką, historią Drugiej Rzeczypospolitej, czy po prostu historią Polski. Do zakupu skłaniać powinna również cena (48zł), stosunkowo niewielka jak na tego rodzaju publikację.
Korekta: Wioleta Mierzejewska
