15 polskich pieśni legionowych i ułańskich, których warto posłuchać
Pieśni legionowe: „Marsz Pierwszej Kadrowej”
Pieśni patriotyczne związane z legionami polskimi to duża grupa pieśni patriotycznych, które weszły na stałe do polskiej pamięci. Pieśń „Marsz Pierwszej Kadrowej” powstała w trakcie marszu Pierwszej Kompanii Kadrowej w dniach 12-16 sierpnia 1914 roku. Autorem jej słów był Tadeusz Oster – Ostrowski, żołnierz I Kompanii Kadrowej, a następnie ułan oddziału Władysława Beliny – Prażmowskiego. W drukowanym w 1915 r. w „Wiadomościach Polskich” artykule „Z poezji żołnierskiej” Gen. Marian Kukiel udowadniał, że słowa były tworzone zbiorowo podczas marszu przez wielu żołnierzy I Kadrowej. Melodia pieśni nawiązywała do pieśni ludowej "Siwa gąska, siwa, po Dunaju (Wisełce) pływa". Marsz Pierwszej Kadrowej bardzo szybko został pochwycony przez cały pułk, a stamtąd rozniósł się po Legionach i przez cały okres Wielkiej Wojny, tak jak inne polskie piosenki wojenne towarzyszył polskim legionistom na wszystkich frontach wojny.
Pieśni legionowe: „My, Pierwsza Brygada”
Pieśń „My Pierwsza Brygada” powstała pod koniec I Wojny Światowej. Autorami słów są Andrzej Hałaciński i Tadeusz Biernacki. Melodia pieśni to „Marsz nr 10” grany w sierpniu 1914 przez strażacką orkiestrę w Kielcach. Prawdopodobnym jej autorem był kpt. Andrzej Brzuchal-Sikorski, który od 1905 roku był kapelmistrzem orkiestry Kieleckiej Straży Ogniowej, a potem, orkiestry I Brygady Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego. Miała to być ulubiona pieśń Marszałka Józefa Piłsudskiego, którą intonował często podczas spotkań z żołnierzami Legionów Polskich. Na Zjeździe Legionistów w Lublinie w 1924 r. Piłsudski powiedział „Dziękuję panom za najdumniejszą pieśń, jaką kiedykolwiek Polska stworzyła”. W 1927 pieśń pretendowała do roli hymnu państwowego. 14 sierpnia 2007 roku Minister Obrony Narodowej swym postanowieniem uznał marsz „My Pierwsza Brygada” za Pieśń Reprezentacyjną Wojska Polskiego.
Pieśni legionowe: „Pieśń o wodzu miłym”
Jest to jedna z najpopularniejszych i najwcześniejszych piosenek o Józefie Piłsudskim. Powstała nad Nidą w marcu 1915 r. Słowa do niej napisał Wacław Kostek – Biernacki, zaś muzyka napisana została na podstawie melodii ludowej z XIX w. „Z tamtej strony jezioreczka”.
Polecamy e-book: Paweł Rzewuski – „Wielcy zapomniani dwudziestolecia”
Pieśni legionowe: „Rozkwitały pąki białych róż”
Pieśń znana już w okresie walk legionowych na Wołyniu w 1916 r. Bardzo popularna w czasie wojny polsko-bolszewickiej 1919-20 śpiewana jak inne polskie piosenki wojenne.
Pieśni legionowe: „Rapsod o pułkowniku Lisie-Kuli”
Pieśń powstała w 1919 r. po bohaterskiej śmierci Leopolda Lisa-Kuli w czasie walk z Ukraińcami pod Torczynem na Wołyniu. Był on jednym z najbardziej utalentowanych polskich oficerów. Pośmiertnie awansowany do stopnia pułkownika. Jego pogrzeb w Rzeszowie stał się wielką manifestacją patriotyczną. Pułkownik Leopold Lis-Kula został pochowany na cmentarzu na Pobitnie. W czasie uroczystości pogrzebowych złożono wieniec z napisem „Memu dzielnemu chłopcu – Józef Piłsudski”. Słowa i muzykę rapsodu napisał Adam Kowalski.
Pieśni legionowe: „Wojenko, Wojenko”
Pieśń po raz pierwszy została odnotowana w 1917 r., choć prawdopodobnie powstała wcześniej. Inny jej tytuł to „Legun na wojence”. Autorstwo tekstu tej pieśni wojskowej przypisuje się różnym autorom: Feliksowi Gwiżdż, Henrykowi Zbierzchowskiemu i Józefowi Obrochta-Maćkulin. Trudno więc wskazać czy autorem jest jedna z wymienionych osób czy autor jest anonimowy. Często była publikowana w różnych śpiewnikach, szczególnie żołnierskich. Przez wszystkie lata zmieniał się tekst pieśni Wojenko, wojenko oraz dochodziły do tej piosenki nowe zwrotki.
Polecamy e-book Kamila Kartasińskiego pt. „Henryk Sienkiewicz jakiego nie znamy”:
Pieśni popularne w czasie wojny polsko-bolszewickiej
„Żurawiejki”
W tym miejscu warto też wspomnieć o Żurawiejkach, które rozpowszechniły się w wojsku polskim po wojnie polsko-bolszewickiej w nawiązaniu do tradycji kawalerii rosyjskiej. Były to krótkie, najczęściej dwuwierszowe, żartobliwe kuplety układane dla poszczególnych pułków kawalerii opowiadające w sposób ironiczny o wojennych losach. Nie miały charakteru pieśni masowo śpiewanych przez żołnierzy jednostek kawaleryjskich. Były one układane przez oficerów pułków kawaleryjskich na inne pułki i śpiewane przez oficerów podczas towarzyskich spotkań. Każda przyśpiewka o pułku kończona była refrenem: Lance do boju, szable w dłoń / Bolszewika goń, goń, goń / Żura, żura, żura ma / Żurawiejka ty moja!
„Leguny w niebie”
Ta pieśń wojskowa powstała w sierpniu 1920 r. w rozstrzygających dniach wojny polsko-bolszewickiej. Autorem tekstu i muzyki jest Adam Kowalski, żołnierz I Brygady, autor ponad 100 piosenek żołnierskich. Pieśń Leguny w niebie trafiła do szerszej świadomości Polaków dzięki filmowi "Jak rozpętałem II wojnę światową". Jest jedną z nielicznych pieśni okresu wojny polsko-bolszewickiej, które na stałe zapisały się w śpiewnikach polskich żołnierzy, zarówno w trakcie jak i po II Wojnie Światowej.
„Maki (Ej, dziewczyno)”
Piosenka z okresu wojny polsko-bolszewickiej 1919-20 r. Została napisana prawdopodobnie w roku 1918 w ostatnich miesiącach I Wojny Światowej. Słowa ułożył Kornel Makuszyński, a muzykę Stanisław Niewiadomski. Stosunkowo krótka pieśń, dzięki czemu jest łatwa do zapamiętania w całości. Szybko została podchwycona nie tylko przez polskich żołnierzy, ale także przez cywilów.
Polecamy e-book Pawła Rzewuskiego „Wielcy zapomniani dwudziestolecia cz.2”:
„Warczą karabiny”
Pieśń powstała w 1915 r. w Piotrkowie. Znana jest także pod tytułem „Po Kętach”. Słowa napisał Rajmund Scholz. Muzyka anonimowa na motywach melodii ludowej. W czasie wojny polsko-bolszewickiej 1919-20 w ostatniej zwrotce zamiast „że nie będzie już Moskala na piastowskiej ziemi”, śpiewano „że nie będzie bolszewika na piastowskiej ziemi”.
„O mój Rozmarynie…”
Jedna z najpopularniejszych polskich pieśni wojskowych z czasów I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej. Znana również pod tytułem Rozmaryn, którego znaczenie w wierzeniach ludowych odnosi się do miłości i wierności. W śpiewnikach pojawia się od roku 1915, choć pierwsze zwrotki, jak podaje Michał Sokolnicki śpiewane były już w 1913 r. w oddziałach strzeleckich w Galicji. Dwie zwrotki dopisał Wacław Denhoff-Czarnocki, jednak autorzy większości tekstu są anonimowi.
„Jak szło wojsko”
Pieśń szczególnie popularna w Wojsku Polskim w II RP. Słowa anonimowe, muzyka na podstawie melodii ludowej rumuńskiej.
Polecamy e-book Pawła Rzewuskiego „Wielcy zapomniani dwudziestolecia cz.3”:
Pieśni i przyśpiewki ułańskie
„Przybyli ułani pod okienko”
Jedna z bardziej znanych pieśni wojskowych. Jej której autorem jest legionista Feliks Gwiżdż. Muzyka powstała na podstawie melodii ludowej. Pierwsze zwrotki pieśni pochodzą z 1914/15 r. kolejne – z lat 1917-18 oraz z wojny polsko-bolszewickiej. Z biegiem czasu żołnierze sami zaczęli dodawać pozostałe zwrotki pieśni. Pieśń była bardzo popularna w czasie pierwszej Wojny Światowej.
„Jak to na wojence ładnie”
Pieśń napisana w okresie powstania styczniowego, w roku 1863. Jej autorem, był uczestnik powstania styczniowego, kompozytor i poeta hrabia Władysław Tarnowski. Skomponowana została w oparciu o ludową pieśń węgierską. Była szczególnie popularna w oddziałach kawalerii legionowej w czasie I wojny światowej oraz w II RP. Znana też była jako znana była też jako „Marsz ułański”
„Ułani, Ułani”
Pieśń kawalerii powstała prawdopodobnie w 1917 r., w oparciu o piosenkę ułańską z czasów Księstwa Warszawskiego „Ułani”. Dużą popularnością cieszyła się zwłaszcza w polskich formacjach wojskowych na kresach wschodnich. To właśnie stamtąd pochodzą pierwsze wersje tej znanej pieśni.
Bibliografia:
- Jan Józef Kasprzyk, Śpiewnik. Pieśni legionowe i żołnierskie, Warszawa 2009;
- Opisy Pieśni w portalu Polska Tradycja, http://www.polskatradycja.pl/piesni/wojskowe/, dostęp 14 sierpnia 2015.
