„...która dzieli bardziej niż granice...”. Finał XVII edycji „Historii Bliskiej”
Siedemnaście lat, które liczy sobie nasz konkurs, to często więcej, niż Wasz wiek. Czy wiecie, że jesteście częścią tradycji? - tymi słowami uroczysty finał tegorocznego konkursu „Historia Bliska” otworzyła jego komisarz Alicja Wancerz-Gluza. Tradycyjnie już w robiącej wrażenie Sali Wielkiej Zamku Królewskiego w Warszawie zebrali się uczniowie-uczestnicy konkursu, ich opiekunowie, organizatorzy całego przedsięwzięcia i zaproszeni gości.
XVII edycja konkursu, tradycyjnie organizowanego przez Fundację Ośrodka KARTA, w tym roku wspierana była przez Fundacją Körbera z Hamburga, Europejską Sieć Pamięć i Solidarność oraz Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, a wśród jego patronów medialnych znalazł się również nasz portal. Jego uczestnicy – uczniowie szkół ponadpodstawowych z całej Polski mieli przygotować pracę badawczą z historii lokalnej opartą na zebranych przez siebie materiałach źródłowych i powiązaną z tematem przewodnim tej edycji, który brzmiał Polacy–Sąsiedzi po II wojnie światowej: przeciw sobie, obok siebie, razem… Spotkanie, które odbyło się w poniedziałek podsumowywało zmagania uczniów ze skomplikowaną, ale jakże bliską historią, trwające formalnie od początków września, praktycznie zaś nierzadko od zakończenia poprzedniej edycji.
W trakcie gali finałowej głos zabrali przedstawiciele współorganizatorów konkursu. Gabriele Woidelko z Fundacji Körbera, dyrektor sieci EUSTORY, zrzeszającej europejskie konkursy historyczne dla uczniów oparte o własną pracę badawczą (wśród nich również „Historię Bliską”) w swoim wystąpieniu zastanawiała się, co znaczy być Europejczykiem i jakie miejsce w tej tożsamości zajmuje przeszłość. Przypomniała tutaj o przypadających w przyszłym roku trzech okrągłych rocznicach wydarzeń, które znacząco wpłynęły na dzieje Starego Kontynentu: wybuchu I wojny światowej, upadku muru berlińskiego i rozszerzenia Unii Europejskiej z 2004 r. Bez wiedzy o naszej wspólnej historii XX i początków XXI w. nie zrozumiemy Europy z jej porażkami i nadziejami – stwierdziła. Wiele opowiadała także o idei EUSTORY i roli, jakiej odgrywa w niej inicjatywa Ośrodka KARTA. Jak zauważyła Woidelko, wspólnym mianownikiem konkursów organizowanych przez kierowaną przez nią sieć jest chęć opowiadania o historii bez zachwiań ideologicznych, wywyższania czy poniżania i w sposób, który łączyłby perspektywy zwycięzców i pokonanych, prześladowanych i prześladujących. Zbyt gęsto splątana jest sieć naszej europejskiej historii – zauważyła.
Rafał Rogulski, dyrektor Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność, przypomniał o dwóch kolejnych ważnych rocznicach przypadających w przyszłym roku – 70-leciu powstania warszawskiego i 25-lecia wyborów czerwcowych. W swoim wystąpieniu również kładł on nacisk na rolę historii jako budulca tożsamości, zachęcał też do rozmawiania ze świadkami wydarzeń historycznych i mówienie o przeszłości ponad podziałami. Przez aktywne zajmowanie się historią sprawiamy, że jest ona żywa, ale też pozycjonuje człowieka w świecie i pomaga mu podejmować decyzje – zauważył. Z kolei Jacek Dziuba, dyrektor Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, zadeklarował dalszą chęć współpracy z KARTĄ przy organizacji tego konkursu, który jego zdaniem ma pozytywny wpływ na kształtowanie wiedzy historycznej wśród młodych Polaków. Historia uczy, ale potrzebuje pilnych uczniów – podkreślał.
Komunikat konkursowego Jury odczytał jego członek red. Zbigniew Gluza, założyciel Ośrodka KARTA. W skład grona oceniającego uczniowskie prace weszli także profesorowie Barbara Engelking, Jerzy Kochanowski, Hanna Palska i Andrzej Zbikowski. Łącznie do organizatorów napłynęło 100 prac (w tym 48 zespołowych), przygotowanych przez 228 uczniów (tradycyjnie już większość stanowiły dziewczęta) z 76 miejscowości w całej Polsce. W tegorocznej edycji dopuszczono również udział prac przygotowanych przez uczniów z krajów sąsiedzkich oraz grupy transnarodowe - dwie prace stworzyły zespoły polsko-niemieckie, po jednej zespół polsko-litewski, polsko-ukraiński i białorusko-ukraiński, dwie prace nadesłali uczniowie z Ukrainy, jedną zaś młodzież z polskiej szkoły na Białorusi.
W pracach pokazano wielką rozpiętość stanów emocji w takich sąsiedzkich kontaktach: od nienawiści, niechęci, braku zrozumienia, przez rodzące się zaciekawienie, zaufanie, sympatię, chęć pojednania, przyjaźń, czasem nawet miłość albo po prostu… tolerancję i zgodę na bezkonfliktowe, równoprawne współżycie. Obraz relacji, jaki się wyłania z prac, daleki jest jednak od idealnego: ciągle w kontaktach sąsiedzkich wiele jest stereotypów, niechęci, czasem resentymentów, zadawnionych urazów czy nieuzasadnionych obaw; a takie nastawienia zagrażają przyszłości. Ciągle jest wiele do zrobienia na drodze do wzajemnego poznania i akceptacji naszych odmienności – podsumowało całość przedstawionych prac Jury.
Łącznie przyznano 16 nagród I, II i II stopnia (11 zespołowych i 5 indywidualnych), 8 wyróżnień I stopnia (4 zespołowe i 4 indywidualne) oraz 3 nagrody i 1 wyróżnienie I stopnia specjalne, którymi nagrodzono zespoły biorące udział w ścieżce międzynarodowej konkursu. Przyznano także 13 wyróżnień II stopnia (7 zespołowych i 6 indywidualnych) w postaci książek wysyłanych pocztą. 3 nagrody pieniężne trafiły do wyróżniających się opiekunów prac, pozostali prowadzący prac nagrodzonych i wyróżnionych uhonorowani zostali dyplomami i książkami.
Laureaci XVII edycji konkursu wraz z opiekunami (fot. Ośrodek KARTA). I nagrodę zespołową otrzymali Marcelina Howaniec, Paweł Pietraszek i Weronika Półtorak z Publicznego Gimnazjum nr 1 im. Jana Pawła II w Krempachach za pracę Czy tylko granice dzielą? – historię polsko-słowackiego konfliktu na Spiszu o msze w językach narodowych we wsiach Krempachy i Nowa Biała. I nagrodę indywidualną otrzymał Marcin Więckowski z LO im. J. Piłsudskiego w Ustrzykach Dolnych za film dokumentalny Z siekierą na brata pokazujący relacje polsko-ukraińskie na obszarze Bieszczadów – w przeszłych zdarzeniach i współczesnej pamięci.
Główną nagrodę w kategorii międzynarodowej otrzymał zespół z Liceum Ogólnokształcącego z Litewskim Językiem Nauczania im. 11 Marca w Puńsku (Ina Pieczulis, Sandra Ogórkis, Linas Wikialis, Daiwa Wojczulis, Tomasz Senda, Lukas Bernecki) współpracujący z zespołem z VIII LO im. Króla Kazimierza Wielkiego w Białymstoku (Natalia Ciupak i Anna Kalicka), który podjął się przedstawienia problemu relacji polsko-litewskich i próby zmierzenia się ze wzajemnymi stereotypami.
Główną nagrodę dla nauczycieli odebrał natomiast Piotr Liedke z VIII LO im. Króla Kazimierza Wielkiego w Białymstoku, opiekujący się trzema pracami siedmiorga laureatów. Pan Piotr od lat uczestniczy wraz ze swoimi uczniami w kolejnych edycjach „Historii Bliskiej”, pomagając im przygotowywać prace wielokrotnie nagradzane i wyróżniane.
Tradycyjnie już na gali finałowej przedstawiciele Ośrodka KARTA prezentują temat przyszłorocznej edycji konkursu „Historia Bliska”. Zgodnie z zapowiedzią Alicji Wancerz-Gluzy kolejna (osiemnasta!) odsłona projektu będzie miała nieco inny charakter – do tytułu konkursu dodany zostanie podtytuł „Nieodkryta, niezapisana, nieopowiedziana”, sama tematyka zaś nie będzie ściśle określona, co w zamierzeniu ma stanowić otwarcie się na autorskie propozycje samych uczestników. Konkurs według planów organizatorów przebiegać ma w dwóch turach – w pierwszej uczniowie przy pomocy nauczycieli i lokalnych działaczy społecznych będą zgłaszać projekty badawcze, które wezmą udział w konkursie na ich sfinansowanie. Druga tura będzie już rywalizacją właściwych, zrealizowanych badań, które docelowo mogłyby być publikowane jako cenne studia nad nieodkrytą, a bliską historią lokalną.
Prace nagrodzone i wyróżnione charakteryzują się zaskakującą dojrzałością sądów młodych ludzi i umiejętnością krytycznego spojrzenia – z dystansem wobec historii, która często dzieliła sąsiadów bardziej, niż zmieniające się granice państw – podsumowywało ocenę prac Jury. Opinia ta dobrze świadczy o młodych ludziach, którzy dzięki tej inicjatywie zobaczyli, jak blisko nich znajduje się warta zbadania historia.
