Z dziennika archeologa: o badaniach ratusza w Braniewie

opublikowano: 2022-10-16, 14:03
wszelkie prawa zastrzeżone
Braniewo dąży do odbudowy zabytkowego ratusza. Pierwszym etapem inwestycji są badania archeologiczne. Co już udało się odkryć, a czego jeszcze można się spodziewać? Co na miejscu robiła policja i patrol saperski? Wyjaśniamy w materiale przygotowanym prosto z wykopu specjalnie dla Histmaga.
reklama
Ratusz w Braniewie od strony poczty około 1915 roku

Ratusz w Braniewie to nieistniejący już dawny symbol miasta. Przez niemal sześćset lat był siedzibą lokalnych władz. Założono go w połowie XIV wieku (pierwsza wzmianka pochodzi z 1364 roku). Warto jednak pamiętać, że miasto było pierwotnie lokowane (na prawie lubeckim) już w 1254 roku, a ostateczną lokację nadano mu 30 lat później. Jak widać początki Braniewa i najstarsze źródła dotyczące ratusza dzieli blisko 100 lat. Siedziba władz miejskich nie mogła się zmienić (nie ma żadnego takiego przykładu dla miast lokowanych na prawie lubeckim), zatem można przypuszczać, że w miejscu gotyckiego ratusza znajdował się inny budynek o tym samym przeznaczeniu.

Sam ratusz wielokrotnie przebudowywano (m.in. w latach 1610, 1741, 1798, 1921), przez co w znacznym stopniu zmienił on swoją specyfikę. Ten początkowo gotycki budynek w XVII i XVIII wieku nabrał cech typowych dla baroku, a w początkach XX wieku doczekał się kolejnych prac, które wpłynęły na jego wygląd. W 1945 roku w wyniku działań wojsk sowieckich doszło do zniszczenia budynku, który rozebrano ostatecznie w 1959 roku, a w jego miejscu powstał niewielki skwer.

Jedno z odsłoniętych pomieszczeń ratusza w Braniewie (fot. J. Jagodziński/Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, prawa zastrzeżone)

Archeologia z przytupem

Mieszkańcy i władze Braniewa dążą do odbudowy historycznej tkanki miasta. W takie działania wpisuje się pomysł odbudowy ratusza. Realizację tych ambitnych planów muszą jednak poprzedzić badania archeologiczne, które od 11 października 2022 roku prowadzi Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu.

Dotychczas nie spotkałem się jeszcze z tak dużym zainteresowaniem społecznym i medialnym, które towarzyszyłoby pracy archeologów (być może równie dużo pisano o pracach prowadzonych z ramienia IPN na Łączce). W Braniewie zorganizowano konferencję prasową, przygotowano wykład naukowy, a teren badań wygrodzono, otaczając go banerem promującym działania pod hasłem „Rusza odbudowa ratusza”.

Baner na ogrodzeniu wokół badanego terenu (fot. J. Jagodziński/Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, prawa zastrzeżone)

Huczne otwarcie wykopalisk przełożyło się na zainteresowanie badaniami, a czas spędzany na stanowisku obejmuje już nie tylko pracę przy reliktach ratusza, ale też niemilknący sygnał telefonu, który wiąże się z pytaniami od urzędników, dziennikarzy i miłośników historii. Liczę, że z czasem takie działania zmienią krzywdzący stereotyp archeologii jako utrudnienia w prowadzeniu inwestycji, a dyscyplina postrzegana będzie jako motor napędzający przedsięwzięcia. Kropla drąży skałę.

reklama

Kasa pancerna, kałamarz z atramentem i…

Badania na terenie dawnego ratusza w Braniewie trwają zaledwie od tygodnia, a już dostarczyły ciekawych zabytków i cennej wiedzy na temat stanu zachowania budynku. Większość wydobywanej ziemi stanowi przemieszana warstwa gruzu z przedmiotami pochodzącymi głównie z pierwszej połowy XX wieku. Długi czas, w którym zniszczony ratusz pozostawał niezabezpieczony i wystawiony na szaber (od 1945 do 1959 roku), mógłby sugerować, że w ziemi nie kryje się już wiele ciekawych przedmiotów, a jednak udało się pozyskać dużo materiału związanego z historią tego miejsca.

Od strony południowej odsłonięto miejsce dawnego podcienia sądowego, a później kasy miejskiej. Materialnym potwierdzeniem jej istnienia było odkrycie tam zniszczonego sejfu, ale też strzępów dokumentacji i tabliczki wskazującej na przeznaczenie miejsca. Odnaleziono tam także jeden fragment średniowiecznej ceramiki, co najlepiej wskazuje, że gruz, którym zasypywano pozostałości ratusza, był całkowicie przemieszany, a być może pochodził nawet z okolicznych budynków. W obrębie dawnego podcienia odkryto także szklane butelki, przedwojenne sztućce srebrne, talerze czy metalowe koszyczki do szklanek, a nawet złoty łańcuszek. Na całej powierzchni pomieszczenia zachowała się posadzka z XX wieku.

Kasa pancerna „in situ”, widoczna strona frontowa z wyrwanymi drzwiami (fot. J. Jagodziński/Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, prawa zastrzeżone)
Tylna część kasy pancernej po wydobyciu (fot. J. Jagodziński/Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, prawa zastrzeżone)
Detal widoczny na odkrytym sejfie (fot. J. Jagodziński/Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, prawa zastrzeżone)
Braniewo, tabliczka odkryta w obrębie dawnej kasy miejskiej (fot. J. Jagodziński/Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, prawa zastrzeżone)
Niewielka szklana buteleczka apteczna (fot. J. Jagodziński/Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, prawa zastrzeżone)
Złoty łańcuszek odkryty w pojemniku (fot. J. Jagodziński/Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, prawa zastrzeżone)

Gotyckie korzenie braniewskiego ratusza potwierdziły mury piwniczne w sąsiadującym pomieszczeniu, gdzie zachowały się łukowate sklepienia (opierające się na gruzie), a także mur z charakterystycznym wątkiem wendyjskim. To pierwsze świadectwo funkcjonowania w tym miejscu gotyckiego budynku z XIV wieku, które zostało odkryte podczas obecnie prowadzonych badań. Niestety nie zachowały się stropy podpiwniczenia. Wśród odkrytych tam przedmiotów na uwagę zasługują naczynia kamionkowe i niewielkie ułamki średniowiecznej ceramiki, talerzyk z XX wieku, kałamarz z rozpuszczonym niebieskim atramentem czy pojedynczy kafel Villeroy & Boch.

Fragment łukowatego sklepienia piwnicy ratusza w Braniewie (fot. J. Jagodziński/Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, prawa zastrzeżone)
Ściana piwnicy z XIV wieku (fot. J. Jagodziński/Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, prawa zastrzeżone)
Braniewo, ułamek średniowiecznej ceramiki naczyniowej (fot. J. Jagodziński/Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, prawa zastrzeżone)
Braniewo, kafel Villeroy & Boch (fot. J. Jagodziński/Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, prawa zastrzeżone)

W eksplorowanych pomieszczeniach odkryto także ślady działań wojennych m.in. zawór maski przeciwgazowej, menażkę czy… karabin maszynowy DP, który zgodnie z procedurą trzeba było najpierw zgłosić policji, ta z kolei przekazała sprawę jednostce saperskiej, która zabrała broń.

Radziecki karabin maszynowy przekazany patrolowi saperskiemu (fot. J. Jagodziński/Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, prawa zastrzeżone)

Kolejne tygodnie prac archeologicznych przyniosą zapewne nie tylko ciekawe artefakty, ale też ważne ustalenia architektoniczne. Spodziewamy się określenia obrębu murów budynku, a poniżej stóp fundamentowych, pod którymi mogą kryć się relikty najstarszego ratusza w Braniewie. Źródła odnotowują funkcjonowanie obok ratusza siedmiu bud, które również mogły zostawić czytelny archeologicznie ślad. Badania prowadzone w Braniewie pozwolą odtworzyć historię jednego z najważniejszych budynków w historii miasta. Być może będą też zalążkiem jego odbudowy, a przy okazji dobrą promocją tak ważnej dyscypliny naukowej jaką jest archeologia.

POLECAMY

Chcesz zawsze wiedzieć: co, gdzie, kiedy, jak i dlaczego w historii? Polecamy nasz newsletter – raz w tygodniu otrzymasz na swoją skrzynkę mailową podsumowanie artykułów, newsów i materiałów o książkach historycznych. Zapisz się za darmo!

Bibliografia:

  • M. Biskup, Rozwój przestrzenny miasta Braniewa, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” nr 1, 1959, s. 3-18.
  •   W. Jaroszek, Ratusz staromiejski w Braniewie, Braniewo 2021.  
reklama
Komentarze
o autorze
Jakub Jagodziński
Redaktor portalu Histmag.org. Doktor nauk humanistycznych w zakresie archeologii. Mediewista, etnolog i antropolog kultury. Pracownik Działu Naukowego Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu. Autor artykułów naukowych i monografii: „Goście, kupcy, osadnicy. Kontakty Słowian Zachodnich i Skandynawów w epoce wikingów”. Miłośnik podróżowania, odwiedził 40 państw na pięciu kontynentach.

Zamów newsletter

Zapisz się, aby otrzymywać przegląd najciekawszych tekstów prosto do skrzynki mailowej. Tylko wartościowe treści, zawsze za darmo.

Zamawiając newsletter, wyrażasz zgodę na użycie adresu e-mail w celu świadczenia usługi. Usługę możesz w każdej chwili anulować, instrukcję znajdziesz w newsletterze.
© 2001-2024 Promohistoria. Wszelkie prawa zastrzeżone