Robert Frost – „Oksfordzka historia unii polsko-litewskiej. Powstanie i rozwój 1385-1569” – recenzja i ocena
Robert Frost – „Oksfordzka historia unii polsko-litewskiej. Powstanie i rozwój 1385-1569” – recenzja i ocena
Opisywanie historii kraju, który nie jest ojczystym dla autora, zawsze niesie za sobą niebezpieczeństwo przynajmniej dwojakiego rodzaju. Po pierwsze w doborze źródeł – często ograniczone są one do wąskiej grupy analiz reprezentujących daną wizję dziejów, a po drugie powierzchownego ich potraktowania wynikającego z nieznajomości kontekstów kulturowych. Jednak obcość autora ma także dużo zalet, w tym najważniejszą: świeże spojrzenie. Robert Frost uniknął w swojej książce powierzchowności i stronniczości oddając w ręce Czytelnika pracę interesującą i rzetelną.
Robert Frost jest historykiem, który doktoryzował się pod kierunkiem Normana Daviesa. Studiował w St. Andrews, Krakowie i Londynie, a obecnie kieruje katedrą historii na uniwersytecie w Aberdeen. Pierwszy tom jego pracy poświęconej unii polsko-litewskiej w latach 1385-1569 zdobył m.in. nagrody British Academy i Wolfson Fundation.
„Oksfordzka historia…” to książka z wyraźnie nakreślonym celem, którym jest przedstawienie unii polsko-litewskiej jako unikalnego zjawiska w skali Europy i czasów jej współczesnych. Praca rozpoczyna się od krótkiego zarysowania historii Polski i Litwy przed zawarcie unii oraz teoretycznych rozważań nad różnymi rodzajami związków dwóch lub więcej państw. Autor argumentuje przeciwko ujmowaniu unii polsko-litewskiej, jako głównego czynnika prowadzącego do rozbiorów, a także sprzeciwia się interpretowaniu ich związku w kategoriach kolonizacji Litwy przez Polskę. Ta popularna teza nie daje się obronić w starciu z historią polityczną obu państw, którą Frost kreśli na kartach swej książki.
Frost w przekonujący sposób rozkłada na czynniki pierwsze argumenty polskich, litewskich, ukraińskich, białoruskich i zachodnich historyków wytykając nieścisłości w ich rozumowaniu oraz przedstawiając własną interpretację źródeł. Analizując teksty przywilejów i aktów wydawanych przez kolejnych władców z dynastii Jagiellonów podkreśla odmienność obu organizmów państwowych w omawianym okresie. Nie bez znaczenia dla kształtu ich relacji był także wpływ czynników zewnętrznych. Autor szczególną rolę przypisuje wspólnocie państwowej, jako sile jednoczącej szlachtę polską w czasach kryzysów oraz jej rolę w elekcji kolejnych władców. Obopólne oddziaływanie obu państw szczególnie widoczne było w trakcie negocjacji kolejnych przywilejów oraz w ich ostatecznych tekstach. Litwa wpłynęła na relacje Korony z prawosławiem, za to szlachta polska stała się pierwowzorem dla swojego litewskiego odpowiednika.
Frost nie ogranicza swoich analiz do Europy Środkowej i Wschodniej. Zestawiając kolejne epizody z historii opisywanej unii wskazuje na jej unikalność rzutując stosowane w niej rozwiązania na podobne wydarzenia chociażby z historii Wielkiej Brytanii. Tak szeroki kontekst stawia w nowym świetle wzajemne stosunki Polski i Litwy jednocześnie pogłębiając obraz przemian na kontynencie, na które związek tych państw okazał się odporny.
Książka „Oksfordzka historia…” to praca naukowa, której zalety mogą dostrzec nie tylko historycy, ale także pasjonaci historii Polski i Litwy. Osoby, które nie znają podstaw łaciny i języka rosyjskiego mogą czuć pewien dyskomfort w trakcie lektury szczególnie we fragmentach przywołujących konkretne wyimki z przywilejów szlacheckich. Książka skierowana jest do historyków, więc ciężko uznać to za wadę. Niewątpliwie Frost potrafi interesująco i wciągająco opisać zmiany charakteru unii, przedstawicieli dynastii Jagiellonów, czy polityczne dzieje Litwy. „Oksfordzka historia unii polsko-litewskiej…” to pozycja warta przeczytania. Gorąco polecam!
