Karol Andegaweński – ambitny młodszy brat królewski
Karol Andegaweński przyszedł na świat w marcu 1226 r. jako ostatni syn króla Francji Ludwika VIII i Blanki Kastylijskiej. Jego ojciec zmarł w październiku tego samego roku,
Karol Andegaweński (rzeźba Arnolfo di Cambio, ze zbiorów Muzeum Kapitolińskiego, domena publiczna). matka zaś objęła wówczas regencję w imieniu jego najstarszego brata, przyszłego Ludwika Świętego. Testament zmarłego króla sporządzony rok przed śmiercią zastrzegał, że królestwo ma zostać przekazane Ludwikowi i regulował uposażenie młodszych synów. Drugi z kolei, Robert, otrzymał hrabstwo Artois, trzeci, Alfons, Poitou i Owernię, czwarty, Jan, Andegawenię i Maine. Dwaj następni synowie mieli zostać przeznaczeni do stanu duchownego, ale zmarli młodo. Po przedwczesnej śmierci Jana w 1232 r. jego posiadłości przyznano więc najmłodszemu, czyli Karolowi.
Bogaty ożenek
Wkrótce do posiadłości odziedziczonych po ojcu dołączyć miały kolejne bardzo bogate ziemie. Karol nie zawdzięczał jednak ich zdobycia własnej przemyślności, a raczej rozgrywkom politycznym toczonym przez starszego brata. W latach 40. XIII wieku pojawiła się szansa rozszerzenia strefy wpływów francuskich na południu. Po zakończeniu krucjaty przeciwko albigensom w 1229 r. udało się Blance Kastylijskiej i Ludwikowi IX doprowadzić do podporządkowania hrabiego Tuluzy Rajmunda VII, który musiał zgodzić się na małżeństwo jedynej córki i dziedziczki, Joanny, z bratem króla Alfonsem z Poitiers. Po śmierci Rajmunda wszystkie jego ziemie miały przejść pod władzę Alfonsa. Hrabia w kolejnych latach starał się znaleźć jakieś wyjście z trudnego położenia i zabiegał o odpowiednich sojuszników. W 1245 r. Rajmund starał się o rękę Beatrycze, dziedziczki hrabiego Prowansji, Rajmunda Berengara V. Ludwik IX, aby zapobiec sojuszowi dwóch najmożniejszych rodów południowej Francji, doprowadził do małżeństwa Karola Andegaweńskiego z Beatrycze. W ten sposób jego najmłodszy brat objął w posiadanie, obok Andegawenii i Maine, również hrabstwa Prowansji i Forcalquier.
Wkrótce potem Karol Andegaweński towarzyszył Ludwikowi IX w czasie wyprawy krzyżowej. Pobożny król Francji postanowił uderzyć na Egipt, nie udało mu się jednak opanować Kairu. Wraz z braćmi, Karolem i Robertem, hrabią Artois, oraz innymi rycerzami i możnymi dostał się do niewoli. Zwolniony po zapłaceniu okupu Ludwik IX pozostał jeszcze w Ziemi Świętej, ale jego dwaj bracia powrócili do Francji.
Karol Andegaweński i tron Sycylii
Karol Andegaweński wrócił do swoich posiadłości w 1250 r. Krucjata z pewnością wywarła na niego duży wpływ – książę coraz bardziej interesował się rozszerzaniem zasięgu swoich wpływów w basenie Morza Śródziemnego. Po raz kolejny los mu sprzyjał. W 1263 r. papież Urban IV zaproponował mu bowiem… objęcie tronu Sycylii. Królestwo to w latach 90. XII w. przeszło pod panowanie cesarza Henryka VI, syna Fryderyka Barbarossy, dzięki małżeństwu z dziedziczką Sycylii, Konstancją. Po nim tron przejął Fryderyk II, który zmarł w 1250 r. Jego syn, Konrad IV, przeżył ojca tylko o cztery lata. Koronę przejął jego przyrodni brat Manfred, odsuwając w cień małoletniego spadkobiercę królestwa – Konradyna.
Karol Andegaweński zabija Manfreda w bitwie (XV wiek, domena publiczna). Papież, niechętny dominacji Hohenstaufów, zaoferował Karolowi objęcie władzy na Sycylii. Była to już druga propozycja – pierwszą z roku 1252 książę odrzucił ulegając naleganiom króla Ludwika. Teraz jednak uzyskał zgodę i poparcie brata. Król zezwolił na pobranie dziesięciny od duchowieństwa, aby zapewnić Karolowi odpowiednie środki finansowe. Książę przeprowadził kampanię wojenną w północnych Włoszech, po czym uderzył na Sycylię. W 1266 r. pod Benewentem rozegrała się decydująca bitwa. Manfred poległ, a Karol Andegaweński i jego żona Beatrycze już miesiąc później zostali koronowani na króla i królową Sycylii. Nowy władca musiał jednak stawić jeszcze czoła Konradynowi – pokonał go dwa lata później w bitwie pod Tagliacozzo i zarządził jego egzekucję.
Polecamy e-book Marcina Sałańskiego „Wyprawy krzyżowe. Zderzenie dwóch światów”:
Książkę można też kupić jako audiobook, w tej samej cenie. Przejdź do możliwości zakupu audiobooka!
Śródziemnomorski sen
Karol Andegaweński – wizerunek z Pałacu Królewskiego w Neapoli (fot. Raffaespo, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 2.5 Generic). Dzięki opanowaniu Sycylii pozycja Karola Andegaweńskiego bardzo się umocniła. Nowy władca zyskał szansę rozciągnięcia wpływów w basenie Morza Śródziemnego. Kontrolował już część południowego wybrzeża Francji, a Sycylia była niezwykle ważnym punktem strategicznym. Pozwalało to Karolowi snuć plany… opanowania Bizancjum. W 1261 r. załamała się tu władza łacińskiego cesarza, Michał VIII Paleolog odzyskał Konstantynopol, zagarnięty w 1204 r. przez uczestników IV krucjaty, ale jego pozycja nie była zbyt silna. Na terenie Grecji wciąż istniały niewielkie państewka stworzone przez krzyżowców, które wcześniej uznawały zwierzchnictwo cesarza łacińskiego. Tutaj również Karol Andegaweński widział dla siebie szansę zdobycia przyczółka w pobliżu Konstantynopola. W 1267 r. na mocy traktatu zawartego w Viterbo Wilhelm II z Villehardouin, książę Morei, zobowiązywał się przekazać po śmierci prawa do swoich posiadłości na Peloponezie swojemu zięciowi, czyli synowi Karola Andegaweńskiego. Uznawał również króla Sycylii za swojego seniora. Karol poparł pretensje zdetronizowanego cesarza łacińskiego Baldwina, wygnanego z Konstantynopola, nabywając dzięki temu prawa do zwierzchnictwa nad Achają, Epirem, Korfu i innymi wyspami na Morzu Egejskim. Syn Baldwina, Filip, poślubił córkę Karola, Blankę. W razie bezpotomnej śmierci zięcia król Sycylii miał przejąć jego prawa do tronu.
W ramach przygotowań do opanowania Konstantynopola Karol Andegaweński zaczął zawierać sojusze z wrogami Bizancjum na Bałkanach, nawiązując przyjazne stosunki z władcami Serbii, Bułgarii i Węgier. W 1270 r. jego pobożny brat, król Francji Ludwik Święty, który wciąż marzył o odnowieniu Królestwa Jerozolimskiego, wyruszył na kolejną krucjatę. Skierował się tym razem do Tunisu, ponieważ uważał, że tamtejszy emir al-Mustansir wspomoże chrześcijan w ataku na Egipt. Nadzieje te okazały się złudne, a wojska krzyżowców po zdobyciu Kartaginy zatrzymały się, czekając na Karola, który miał pojawić się tam ze swoją armią. Król Sycylii nie spieszył się jednak zbytnio, co stało się później przyczyną oskarżeń o spowodowanie klęski. Zanim dotarł na miejsce w armii krzyżowców wybuchła epidemia i 25 sierpnia 1270 r. zmarł król Ludwik IX. Krucjata nie przyniosła więc korzyści Francji, nie przyczyniła się też do umocnienia pozycji chrześcijan na Wschodzie, pomogła za to… ugruntować pozycję Karola Andegaweńskiego na obszarze śródziemnomorskim.
W następnych latach Karol Andegaweński włączył się aktywnie w rywalizację toczącą się na Morzu Śródziemnym: udało mu się opanować nowe tereny na Bałkanach, prowadził wojnę z Genuą, a 18 marca 1277 roku nabył od Marii z Antiochii tytuł… króla Jerozolimskiego.
Przeczytaj również:
Nieszpory sycylijskie
Plany Karola Andegaweńskiego załamały się niespodziewanie. Cesarz Bizancjum, Michał VIII Paleolog, traktował je bardzo poważnie i starał się im przeciwdziałać. Na soborze w Lyonie w 1274 roku z inicjatywy bizantyńskiego władcy została zawarta unia między Kościołem wschodnim i zachodnim. W ten sposób Michał chciał zyskać poparcie i ochronę papiestwa, postanowienia unii nie przyjęły się jednak w Bizancjum, ponieważ poddani nie poparli inicjatywy swojego władcy. Trzeba było chwycić się innych, wypróbowanych sposobów, popierając wrogów Karola.
Nie tylko król Sycylii marzył o ekspansji w rejonie śródziemnomorskim. Podobne plany snuł król Aragonii, Jakub, który boleśnie odczuł sukcesy Karola. Szczególnym ciosem było dla niego opanowanie przez francuskiego księcia Sycylii, którą pragnął zdobyć dla swojego syna, Piotra. W latach 60. XIII w., kiedy na wyspie rządził Manfred, Jakub doprowadził do małżeństwa Piotra z jego córką i dziedziczką. Wkroczenie Karola na sycylijską scenę udaremniło wszystkie plany. Tymczasem rządy francuskiego księcia nie cieszyły się sympatią i poparciem wszystkich sycylijskich poddanych. Karol swoją główną siedzibą uczynił Neapol, spędzał tutaj większość czasu, a Sycylię odwiedził tylko jeden raz. Urzędy i bogate lenna otrzymywali Prowansalczycy i Francuzi, przebywający w otoczeniu Karola. Mieszkańcy Sycylii czuli się zepchnięci na drugi plan i bardzo niechętnie płacili wysokie podatki. To niezadowolenie postanowił wykorzystać Piotr, który objął tron Aragonii po śmierci ojca w 1276 r.
Nieszpory sycylijskie (Francesco Hayez, 1846 r., domena publiczna). 30 marca 1282 r. w Palermo wybuchło powstanie skierowane przeciwko władzy Karola Andegaweńskiego, nazywane nieszporami sycylijskimi. Francuzi byli tym całkowicie zaskoczeni i bardzo szybko utracili panowanie nad wyspą. W sierpniu następnego roku na Sycylię dotarła flota aragońska, wkrótce potem król Piotr odbył uroczystą koronację w Palermo. W rękach Karola pozostała kontynentalna część królestwa, ale zamiast przeprowadzić zamierzone uderzenie na Bałkany, musiał skierować swoje armie przeciwko Sycylii. Po jego stronie opowiedział się papież, który przecież ofiarował przed laty koronę sycylijską Karolowi. Mimo papieskiej klątwy rzuconej na Piotra i zobowiązania nowego króla Francji Filipa III do interwencji na rzecz Karola, nic nie udało się zrobić.
Karol Andegaweński zmarł 7 stycznia 1285 r. w wieku 58 lat i został pochowany w Neapolu. Wojna z królestwem Aragonii trwała aż do 1302 r., następcom Karola na neapolitańskim tronie nie udało się odzyskać Sycylii, ani wznowić jego ambitnych planów.
Bibliografia:
- Balard Michel, Łaciński Wschód XI-XV wiek, tł. W Ceran, Kraków 2010.
- Hallam E.M, Everard J., Francja w czasach Kapetyngów 987-1328, tł. U. Kowalczyk, Warszawa 2008.
- Manteuffel Tadeusz, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 1978.
- Michałowski Roman, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 2009.
- Runciman Steven, Nieszpory sycylijskie. Dzieje świata śródziemnomorskiego w drugiej połowie XIII w., tł. Ł. Modelski, O. Tyciński, Katowice 1997.
Redakcja: Tomasz Leszkowicz
