Kamień z Rosetty: najważniejszy zabytek starożytnego piśmiennictwa?
Historia odkrycia kamienia z Rosetty nie jest szczególnie romantyczna – nie był to przedmiot poszukiwany przez badaczy, a archeologia jako dyscyplina naukowa jeszcze nie funkcjonowała. Do odkrycia przyczyniły się natomiast… wojny napoleońskie. Na zabytek trafiła w 1799 roku przebywająca w Egipcie grupa francuskich żołnierzy, która podczas kopania fundamentów pod budowę fortu w mieście Rosetta (al-Raszid) zwróciła uwagę na kamień pokryty inskrypcjami. Co ciekawe, wówczas był on już wykorzystany wtórnie, jako element średniowiecznego muru. Dowódca oddziału – Pierre-François Bouchard – zdał sobie sprawę z unikatowości znaleziska. Jego przełożony, generał Menou polecił mu transport kamienia do swojego domu w Aleksandrii. Po dwóch latach z rozkazu Napoleona kamień przetransportowano do Kairu, a kopie inskrypcji przygotowane przez francuskich litografów rozesłano do różnych uczonych w Europie. Ostatecznie w wyniku porozumień po przegranej przez Napoleona kampanii, zabytek trafił do Anglii.
Kamień z Rosetty: dlaczego jest tak ważny?
Inskrypcje zawarte na kamieniu sporządzone były w dwóch językach (starogreckim i egipskim) oraz trzech pismach (hieroglify, pismo demotyczne i starożytna greka). To właśnie ten sposób zapisków pozwolił na ich odczytanie, które przypisuje się dwóm badaczom. Anglik, Thomas Young jako pierwszy zwrócił uwagę na wzmiankowanie na kamieniu imienia Ptolemeusza. Kluczowe przy odszyfrowaniu inskrypcji okazały się jednak zasługi Francuza Jeana-François Champolliona, którego prace pozwoliły na pełne zrozumienie hieroglifów. Na tym polega też wyjątkowość kamienia z Rosetty – pozwolił on odczytać najstarszy rodzaj pisma używanego w starożytnym Egipcie, co w dalszej perspektywie pozwoliło na zrozumienie innych treści zachowanych na artefaktach odkrytych nad Nilem.
Czy jednak sam zabytek mógł być szczególnie ważny dla ówcześnie żyjących? Jest to bardzo wątpliwe. Treść tablic stanowił propagandowy dekret z 27 marca 196 r. p.n.e., który miał upamiętniać faraona Ptolemeusza V. Zapis w dwóch językach miał prawdopodobnie pozwolić na dotarcie do różnych grup społecznych. Z treści można dowiedzieć się jakie działania podjął władca i czym (zdaniem twórców inskrypcji) miały one skutkować. Ptolemeusz V uchodził więc za faraona szczodrego, bogobojnego, który obniżał podatki i zapewniał dostatek swojej armii. Ponadto umarzał długi i zwalniał więźniów z odbywanych kar.
Jak widać tekst zawarty na kamieniu z Rosetty to swego rodzaju „panegiryk”, zawierający przede wszystkim przesłanie propagandowe, którego głównym celem była pochwała ówczesnego władcy. Zapis w dwóch językach i trzech pismach sprawił jednak, że ten niepozorny dokument okazał się kamieniem milowym w poznaniu historii i kultury starożytnego Egiptu. Można pokusić się o stwierdzenie, że to najważniejszy zabytek starożytnego piśmiennictwa egipskiego, który obok grobowca Tutanchamona czy słynnych piramid stanowi też jeden z najbardziej rozpoznawalnych zabytków starożytnego Egiptu. Dziś kamień z Rosetty można nieodpłatnie oglądać w British Museum w Londynie.
Bibliografia:
- Budge E., The Rosetta Stone, London 1922.
- Everything you ever wanted to know about the Rosetta Stone [w:] Blog.britishmuseum.org (dostęp: 1.06.2022).
- Jakie tajemnice skrywał kamień z Rosetty? Historia najważniejszego archeologicznego odkrycia [w:] Focus.pl (dostęp: 1.06.2022).
- Mardon A. et. al., The Rosetta Stone, 2021 Edmonton
- Owen J., Rosetta Stone: Key to Ancient Egyptian Writing, [w:] Livescience.com (dostęp: 1.06.2022).
- Translation of the Rosetta Stone [w:] Sacred-texts.com (dostęp: 1.06.2022).
- Zinkow L., Kilka uwag o kulturotwórczych aspektach odkryć archeologicznych w Egipcie, „Prace Komisji Filologii Klasycznej PAU”, t. 46, Kraków 2014, s. 33-46.
