Dlaczego pierwsze piłkarskie Euro zorganizowano dopiero w 1960 roku?
Piłkarskie mistrzostwa świata po raz pierwszy rozegrano w Urugwaju w 1930 roku. Turniej mistrzowski w Ameryce Południowej odbył się jeszcze wcześniej, bo w 1916 roku. Tymczasem na debiut Pucharu Narodów Europy (od 1968 roku Mistrzostwa Europy) musieliśmy czekać aż do 1960 roku. Turniej finałowy zorganizowano we Francji. W finale Związek Radziecki, z legendarnym Lwem Jaszinem w bramce, pokonał po dogrywce Jugosławię 2:1. W meczu o trzecie miejsce Czechosłowacja zwyciężyła drużynę gospodarzy. W ostatnim etapie sportowej rywalizacji uczestniczyły zaledwie cztery wyłonione w eliminacjach reprezentacje. Taki stan utrzymywany był do 1976 roku. Następnie, w latach 1980-1992, zmieniono zasady i w finałowych zmaganiach brało udział osiem zespołów. Od 1996 do 2012 roku w piłkarskim Euro grało szesnaście drużyn, a od 2016 roku w turnieju występują aż dwadzieścia cztery reprezentacje. Polska drużyna po raz pierwszy wystąpiła w nim w 2008 roku na boiskach Austrii i Szwajcarii. Nasz zespół występował także na turniejach w 2012 (w roli gospodarza), 2016 i 2020/2021 roku.
Henri Delaunay i UEFA
Pomysłodawcą organizacji piłkarskiego turnieju o tytuł najlepszej drużyny reprezentacyjnej na starym kontynencie był twórca struktur francuskiego futbolu Henri Delaunay (1883-1955). „Sir Henri” przez trzydzieści sześć lat pełnił funkcję sekretarza generalnego Francuskiej Federacji Futbolu (FFF). Był również, w latach 1954-1955, pierwszym sekretarzem generalnym UEFA (Unia Europejskich Związków Piłkarskich). Po śmierci działacza tę ostatnią funkcję krótko sprawował jego syn Pierre (1919-2019).
Starszy Delaunay już w 1927 roku złożył pierwszy projekt organizacji mistrzostw kontynentu, które miały zostać przeprowadzone przez europejską sekcję w ramach FIFA, Międzynarodowej Federacji Piłki Nożnej utworzonej w 1904 roku. Pomysł został wówczas zignorowany przez innego francuskiego działacza Julesa Rimeta (1873-1956), szefa FIFA i ojca piłkarskich mistrzostw świata. Idea jednak nie umarła i ostatecznie została wcielona w życie ponad trzy dekady później.
Dlaczego Europa dopiero w latach pięćdziesiątych XX wieku utworzyła własną organizację piłkarską? Rimet, przewodniczący FIFA w latach 1921-1954, uważał, że zdominowana przez Europejczyków federacja jest wystarczająca silna by organizować piłkę nożną również na „własnym podwórku”. Francuz obawiał się także utraty wpływów na rzecz organizacji reprezentujących futbol brytyjski, bowiem w latach 1928-1946 cztery federacje z ojczyzny tego sportu pozostawały poza strukturami FIFA. Autorzy pracy Euro. Historia Mistrzostw Europy twierdzą, że to „właśnie ten, któremu tak wiele zawdzięcza światowa piłka – tak długo i skutecznie torpedował wszelkie zakusy na europejską samodzielność”.
Delaunay długo nie mógł przebić się ze swoją ideą. Wreszcie znalazł wsparcie i w 1950 roku, na forum kongresu FIFA, prezes włoskiej federacji Ottorino Barassi (1898-1971) stwierdził, że „niedaleka jest chwila, gdy i Europa wyłoni swego mistrza”. Rok później Włoch oficjalnie ogłosił plan organizacji mistrzostw w systemie pucharowym. Wciąż rządzona przez Rimeta FIFA odrzuciła projekt Barassiniego. W czerwcu 1954 roku do Delaunaya i Barassiniego dołączyli kolejni europejscy działacze reprezentujący Belgię, Austrię, Szkocję, Węgry, Austrię i Danię. Spotkanie założycielskie UEFA odbyło się w Bazylei w trakcie rozgrywanych w Szwajcarii mistrzostw świata. Pierwszą siedzibą federacji był Paryż, jednak europejskie struktury piłkarskie szybko przeniesiono do Berna. W 1995 roku nastąpiła kolejna zmiana. Stolica Szwajcarii została zastąpiona przez niewielki Nyon.
Deklarację uczestnictwa w pracach UEFA złożyło dwadzieścia pięć krajowych federacji. W 1955 roku w pierwszym kongresie uczestniczyli przedstawiciele dwudziestu dziewięciu państw, w tym działacze z Polski. Ustalono, że mistrzostwa kontynentu będą odbywać się co cztery lata, z finałem w roku letniej olimpiady, czyli pomiędzy mistrzostwami świata. System rozgrywek miał być pucharowy. Turniej rodził się jednak w bólach i nawet w samej organizacji, skupionej na organizacji zainaugurowanych w sezonie 1955/1956 mistrzostw klubowych (poprzednik obecnej Ligi Mistrzów), kilkukrotnie kwestionowano konieczność organizacji rozgrywek.
I Puchar Narodów Europy
Wreszcie 6 czerwca 1958 roku w Sztokholmie, podczas III Kongresu UEFA, podjęto wiążące decyzje. Nowe rozgrywki otrzymały nazwę Puchar Narodów Europy. Oficjalne trofeum miała ufundować Francja i nosiło ono imię Henry Delaunaya w uznaniu „jego zasług i pracy wokół tej pięknej idei”. Regulamin zakładał system pucharowy (mecz i rewanż) aż do wyłonienia czwórki finalistów. Ostatecznie do gry stanęło siedemnaście reprezentacji: Węgry, Związek Radziecki, Polska, Hiszpania, NRD, Portugalia, Jugosławia, Bułgaria, Turcja, Rumunia, Dania, Czechosłowacja, Irlandia, Francja, Grecja, Austria i Norwegia. Wśród nieobecnych były m.in. drużyny RFN (aktualny mistrz świata), Włochy, Anglia, Szkocja, Walia, Belgia, Holandia i Szwajcaria. Po wyeliminowaniu Irlandii przez Czechosłowację (runda wstępna), szesnaście zespołów przystąpiło do 1/8 finału.
28 czerwca 1959 roku Polska zmierzyła się w pierwszym meczu 1/8 finału z Hiszpanią. Na Stadionie Śląskim w Chorzowie na murawę wybiegły gwiazdy Realu Madryt (zwycięzca pięciu pierwszych edycji „ligi mistrzów”) i FC Barcelony ze zdobywcą dwóch bramek Alfredo di Stefano i Francisco Gento na czele. Po świetnym meczu Hiszpania zwyciężyła 4:2. Dla Polski bramki strzelali Ernest Pol i Lucjan Brychczy. W rozegranym 14 października 1959 roku rewanżu ponownie lepsza była drużyna z Półwyspu Iberyjskiego. Mecz zakończył się wynikiem 3:0 dla gospodarzy. Hiszpania nie awansowała jednak do turnieju finałowego, gdyż już w następnej rundzie zmagań władze w Madrycie nie wyraziły zgody na wyjazd reprezentacji do Związku Radzieckiego. W tle decyzji generała Franco było zaostrzenie sytuacji na arenie międzynarodowej związane z zestrzeleniem przez Sowietów amerykańskiego samolotu szpiegowskiego U-2 1 maja 1960 roku. Hiszpańska federacja została ukarana rocznym zawieszeniem praw członkowskich w FIFA. Odstąpiono od kar finansowych.
Turniej finałowy nie cieszył się dużym zainteresowaniem. Nawet Francuzi nie wierzyli w sukces swojej reprezentacji. Jeszcze przed Euro z gry zrezygnowali bowiem najlepsi zawodnicy drużyny aktualnych brązowych medalistów mistrzostw świata, w tym urodzony w rodzinie polskich emigrantów, laureat Złotej Piłki za 1958 rok, Raymond Kopa (Kopaczewski). Gospodarze przegrali w półfinale z zespołem Jugosławii, który w finale musiał uznać wyższość Związku Radzieckiego. Decydującego gola, w 113 minucie meczu rozgrywanego na stadionie Parc des Princes w Paryżu, strzelił Wiktor Poniedielnik. Trofeum, puchar w kształcie greckiej amfory umieszczonej na marmurowej podstawie, odebrał kapitan zwycięzców Igor Netto z rąk Pierre’a Delaunaya. Medale dla zawodników trzech najlepszych reprezentacji wręczono w restauracji na wieży Eiffela. Otrzymali je wyłącznie piłkarze reprezentujący kraje socjalistyczne.
Pierwsza edycja piłkarskiego Euro nie wywołała wielkiego zainteresowania w europejskich środkach masowego przekazu. Niemiecki „Kicker” nie uważał rozgrywek za poważne, podobnie twierdzono w prasie brytyjskiej. Oszczędne w emocjach były również gazety francuskie. Czy zatem idea mistrzostw starego kontynentu się obroniła?
Tylko na wschodzie Europy eksponowano finały jak trzeba, czyli ponad miarę. Dopiero średnia tych ocen, spojrzenie chłodnym okiem pozwala właściwie ocenić rangę, a także plusy i minusy premierowej edycji. Nie było to wcale „zwycięstwo idei Henri Delaunaya”, choć zrobiono wiele, aby myśl o europejskiej rywalizacji stała się atrakcyjna także dla nieobecnych. Chyba tylko to udało się osiągnąć, choć i w drugiej edycji zabrakło jednego z „wielkich” na starcie.
Euro. Historia Mistrzostw Europy
Historia Mistrzostw Europy
Do drugiej edycji imprezy, spośród trzydziestu dwóch członków UEFA, chęć gry wyraziło dwadzieścia dziewięć reprezentacji. Nie zgłosiły swojego udziału Finlandia, Szkocja oraz wielki nieobecny - RFN. Ostatecznie na boiskach pojawili się zawodnicy dwudziestu ośmiu państw, bowiem w 1/16 finału nie doszło do meczu Albanii z Grecją. Władze greckie odmówiły swoim piłkarzom wyjazdu do sąsiedniego kraju rządzonego przez Envera Hodżę. UEFA przyznała walkower i awans Albańczykom. W turnieju finałowym zwyciężyła Hiszpania, która w Madrycie, w obecności ponad stu tysięcy kibiców, pokonała 2:1 drużynę Związku Radzieckiego. Reprezentanci la furia roja swój sukces z 1964 roku powtórzyli w 2008 i 2012 roku. Trzema zwycięstwami w mistrzostwach mogą pochwalić się również Niemcy (1972, 1980, 1996). Dwukrotnie zwyciężali Francuzi (1984, 2000). Z jednego triumfu cieszyli się gracze Związku Radzieckiego (1960), Włoch (1968), Czechosłowacji (1976), Holandii (1988), Danii (1992), Grecji (2004) i Portugalii (2016). Gospodarzami kolejnych turniejów były Francja (1960), Hiszpania (1964), Włochy (1968), Belgia (1972), Jugosławia (1976), Włochy (1980), Francja (1984), Niemcy (RFN, 1988), Szwecja (1992), Anglia (1996), Belgia i Holandia (2000), Portugalia (2004), Austria i Szwajcaria (2008), Polska i Ukraina (2012), Francja (2016). Turniej planowany na rok 2020 został, z uwagi na pandemię Covid-19, przesunięty na kolejny rok i rozegrany aż w dziesięciu państwach z finałem na angielskim stadionie Wembley w Londynie (11 lipca 2021 roku).
W 1980 roku po raz ostatni w mistrzostwach rozegrano mecz o trzecie miejsce w turnieju. Od kolejnych rozgrywek obie przegrane w półfinałach zespoły dekorowane są brązowym medalem. Największym osiągnięciem polskiej reprezentacji był ćwierćfinał Euro w 2016 roku. W 2021 roku wiceprezydentem UEFA został Zbigniew Boniek. Warto jednak wspomnieć, że w tworzeniu pierwszych rozgrywek o piłkarskie mistrzostwo starego kontynentu uczestniczył, jako członek Komitetu Wykonawczego UEFA w latach 1956-1968, polski działacz Leszek Juliusz Rylski (1919-2015).
Bibliografia:
- Encyklopedia piłkarska FUJI, t. 3, Euro. Historia Mistrzostw Europy, Wydawnictwo GiA, Katowice 1992.
- Encyklopedia piłkarska FUJI, t. 9, FIFA World Cup. Mistrzostwa Świata. Część II. Historia, Wydawnictwo GiA, Katowice 1994.
- Godek Aleksandra, Mistrzostwa Europy w piłkę nożną, Publicat, Poznań 2012.
Redakcja: Mateusz Balcerkiewicz
