Brian Fagan „Krótka historia archeologii” – recenzja i ocena
Brian Fagan „Krótka historia archeologii” – recenzja i ocena
Archeologia jako dyscyplina naukowa ma wyjątkowo romantyczne i awanturnicze korzenie, trudne do porównania z akademickimi tradycjami filozofii, matematyki czy fizyki. Początki archeologii przenoszą nas w trudnodostępne rejony afrykańskich pustyń i ukryte w cieniach lasów amerykańskiej selwy piramidy. Na początku pod pojęciem „archeologia” rozumiano niemetodyczną eksplorację stanowisk celem znalezienia skarbów i było to jedno z wielu hobby, które zajmowały wolny czas dobrze sytuowanych elit. Znacznie później, oprócz odkrywanych artefaktów, uwagę badaczy zaczęły zwracać konteksty znalezisk i dawne kultury, których materialnym nośnikiem były znajdowane przedmioty. Tak w olbrzymim skrócie narodziła się archeologia.
Tę niebanalną historię postanowił rozwinąć Brian Fagan, który na kartach „Krótkiej historii archeologii” przedstawił najważniejsze odkrycia i badania w ponad dwustuletniej historii dyscypliny. Czytelnik ma okazję prześledzić historię archeologii, którą autor podzielił na czterdzieści niedługich rozdziałów. Każdy rozdział opowiada historię innych badań i odkryć w porządku chronologicznym (od najstarszych do najnowszych). W przystępnej, popularno-naukowej formie prezentowane są tutaj wszystkie najważniejsze odkrycia, które mają już swoje miejsce w podręcznikach historii. Poznajemy badania w Pompejach i wielkie ekspedycje Schliemanna, odkrywamy sekrety kultury Majów, odczytamy także kamień z Rosetty czy znaczenie stanowiska archeologicznego Çatalhöyük.
Ten ogrom wiedzy, naszpikowany ciekawostkami i ambitnym poczuciem humoru, mógł wyłożyć tylko ktoś, kto doskonale rozumie archeologię przede wszystkim jako dyscyplinę akademicką. Brian Fagan to emerytowany profesor antropologii Uniwersytetu Kalifornijskiego w Santa Barbara. Autor kilkudziesięciu książek archeologicznych, który najwyraźniej zmęczony akademickimi ramami dyskusji, postanowił spróbować sił w popularyzacji archeologii, tworząc syntetyczne podsumowanie dotychczasowych badań.
W dużej mierze skupia się on na samych początkach dyscypliny oraz biografiach awanturniczych podróżników i poszukiwaczy skarbów. Ogromny ładunek wiedzy został podany w wyjątkowo przystępnej formie, która w żaden sposób nie wpłynęła na naukową wartość książki. Narracja pozwala nie tylko zapoznać się z dotychczasowym dorobkiem badań archeologicznych, ale doskonale go systematyzuje, dzięki czemu może być wartościowa zarówno dla laików jak i doświadczonych badaczy. Największym atutem książki wydaje mi się doskonały balans między naukową rzetelnością, a przystępną formą. Jak wiadomo nie brakuje książek, które miały popularyzować jakąś ideę lub naukę, a w efekcie okazały się trudnym w odbiorze naukowym bełkotem lub naiwną, dziecinną opowiastką. Znalezienie odpowiednich proporcji to prawdziwe wyzwanie, któremu autor z powodzeniem sprostał.
Mówiąc już o proporcjach warto zastanowić się czy w tej „historii archeologii” jest wystarczająco archeologii? Pytanie, pozornie prowokacyjne, niestety jest uzasadnione. Ponad połowa książki dotyczy badań, które prowadzono jeszcze bez właściwego aparatu badawczego (o czym oczywiście autor informuje). Istotnie, z czasem odkrycia te okazały się dla archeologii kluczowe, jednak na kartach tej publikacji mogą niebezpiecznie zatrzeć granicę między genezą archeologii a samą archeologią. Jest to zasadniczo jedyny zarzut, który może wynikać z przewrażliwienia autora recenzji skalą niezrozumienia, z jakim spotyka się dziś dyscyplina (za przykład niech posłużą pytania o dinozaury kierowane nierzadko do archeologów).
Mimo wskazanej niedoskonałości, praca jest najlepszą archeologiczną pozycją popularno-naukową, która jest dostępna na polskim rynku. Jeśli jednak autorytet recenzenta jest niewystarczający, o tym że w ręku mamy wartościowe dzieło niech świadczy także renoma wydawcy anglojęzycznego oryginału – Yale University Press. Polecam każdemu miłośnikowi historii i archeologii, także absolwentom tych kierunków zawodowo zajmującym się archeologią. Przyjemna, mądra i zabawna lektura!
