Bitwa pod Austerlitz, czyli bitwa trzech cesarzy
Bitwa pod Austerlitz zmieniła na zawsze dzieje dzisiejszego Slavkova. To spokojne miasto położone w południowo-wschodnich Czechach, na wschód od Brna. To tu w 1805 r,. na miejscu dzisiejszego wzgórza Prackiego oraz miasteczek Krenovitz i Austerlitz, Napoleon stoczył decydującą bitwę z III koalicją zawiązaną przeciw niemu. Tworzyły ją Austria, Rosja, a także Wielka Brytania, Portugalia, Sycylia, Królestwo Neapolu i Szwecja.
Bitwa pod Austerlitz, obraz François Gérarda (domena publiczna) Formacjami francuskimi dowodzili, poza Napoleonem, zaprawieni w bojach oficerowie: Nicolas Davout, Claude Legrand, Joachim Murat, Jules Bernadotte, Jean Lannes, czy Louis Friant. Pośród dowodzących wojskami sprzymierzonych znaleźli się: gen. Michaił Kutuzow, Alexandre Langeron (Francuz), Dmitrij Dochturow, Piotr Bagration, Michael von Kienmayer, Ignacy Przybyszewski, a także Jan Liechtenstein. Z częścią wymienionych dowódców Napoleon zetknie się jeszcze podczas kampanii 1812 r.
Po zajęciu Wiednia (13 XI) i bitwie pod Hollabrunn (20 XI) Napoleon przybył do Brna 20 XI 1805 r. Dzień później wybrał teren, na którym pragnął wydać bitwę. W rejonie Ołomuńca rozlokowały się armie rosyjskie Kutuzowa i Buxhöwdena oraz austriacki korpus Kienmayera. Z południa miał przybyć arcyksiążę Karol wraz z armią. Czekano również na trzecią armię – rosyjską Benningsena.
Tymczasem Napoleon rozlokował swe główne siły za wzniesieniem Zuran (ok. 260 m.n.p.m.). Uznał, że jedyną szansą na wygranie wojny jest szybkie zwycięstwo, które pozwoliłoby narzucić przeciwnikowi pokój. W tej sytuacji cesarz Francuzów zastosował sprytną taktykę. Poprzez rozsyłanie fałszywych informacji starał się przekonać cara w obozie rosyjskim, że nie wierzy w możliwość wygranej i myśli o odwrocie. Kiedy 27 XI car zaproponował tymczasowy rozejm, Napoleon nie przyjął go. Jednocześnie wycofał swe straże do Brna i opuścił wzgórze Prace, które dla Rosjan było idealnym miejscem, aby zaatakować Francuzów. To wydarzenie przekonało Rosjan i Austriaków o próbie rzeczywistego odwrotu przeciwnika.
Plan opracowany przez austriackiego generała Weyrothera przewidywał odcięcie Francuzów od połączeń z Wiedniem i zmuszenie ich do odwrotu ku Igławie (w Góry Czeskie), gdzie nastąpiłoby ich rozbicie. Cesarz Francuzów, by wciągnąć przeciwnika w pułapkę, odsłonił prawe skrzydło, pozostawiając tam dywizję piechoty Legranda i brygadę kawalerii Mergarona z korpusem Soulta. Rozmieścił także na drodze z Brna do Ołomuńca 1. korpus Bernadotte’a, który 1 XII przybył spod Igławy. Przez ok. 36 godzin żołnierze tego korpusu pokonali 85 km. Przed żołnierzami Bernadotte’a stanęły oddziały Lannes’a, a za nim gwardia, grenadierzy Oudinota i kawaleria Murata. Centrum pozycji francuskiej na zachodnim brzegu strumienia Złoty Potok zajął korpus Soulta. Ponadto, asekuracyjnie, cesarz Francuzów wezwał stacjonujący w Wiedniu korpus Davout’a, aby wesprzeć prawe skrzydło, czyli dywizję Legranda. Przybyły również dywizja Frianta i brygada kawalerii Bouricera. Do decydującego starcia było coraz bliżej. Między 30 XI a 1 XII koalicjanci zaczęli zajmować te miejsca, które wybrał dla nich sprytny cesarz Francuzów.
Pierwsza faza bitwy pod Austerlitz (domena publiczna) Łącznie Napoleon zgromadził ok. 71 tys. żołnierzy przeciwko ok. 92 – 93 tys. Rosjan i Austriaków. 1 XII, w późnych godzinach wieczornych, Napoleon dokonywał inspekcji obozowisk swoich wojsk. Jeden z żołnierzy zapalił wiązkę słomy, by oświetlić cesarzowi drogę. Rychło ten gest powtórzyli żołnierze innych pułków i obozowisko ogarnęło morze ognia. Widzący to przeciwnik sądził, że Francuzi palą swe biwaki i zamierzają odmaszerować w kierunku Wiednia. Noc minęła spokojnie.
Lubisz czytać artykuły w naszym portalu? Wesprzyj nas finansowo i pomóż rozwinąć nasz serwis!
Decydujące starcie
Nazajutrz, 2XII 1805 r., około godziny 6:30 francuskie oddziały lewego skrzydła zaczęły zajmować swoje pozycje. Około godziny 7 przez wzgórze Prace ruszyły na prawe skrzydło francuskie, w kierunku południowo-zachodnim, cztery kolumny wojsk koalicji. Pierwszą tworzyli Austriacy Kienmayera, następne Rosjanie Dochturona, Langerona i Przybyszewskiego. Kolumna Langerona przesunęła się do przodu między Telnicami i Skolnicami, oddziały gen. Kolowratha miały zdobyć zamek Sokolnice. Następnie kolumna austriackiego gen. Kienmayera miała zablokować drogę na odcinku Wiedeń – Brno, a oddziały gen. Bagrationa – zaatakować francuskie lewe skrzydło, łącząc się z Kolowrathem. Nastąpiły jednak nieprzewidziane opóźnienia, wskutek problemów językowych przy tłumaczeniu rozkazów. General rosyjski Buxhöwden rzucił kolumnę gen. Kienmayera do ataku na Telnice. Po godzinnej walce wieś pozostawała w rękach Francuzów.
Napoleon i jego żołnierze przed bitwą (domena publiczna) Niemal równocześnie przerzucono przez wzgórze Prace, z południa na północ, zgrupowanie austriackie kawalerii Lichtensteina, by przeciwstawić ją jeździe Murata. Dywizja Legranda powstrzymała jednak natarcie przeciwnika. Przyszła jej z pomocą dywizja Frianta i kawalerzyści Bourciera z 3. korpusem Davouta. Na drodze z Brna do Ołomuńca korpus rosyjski Bagrationa starł się z korpusami Bernadotte’a i Lennes’a. Rosjanie nie mogli swobodnie poruszać się tą drogą, ponieważ Francuzi ustawili kawalerię na pobliskim wzgórzu Santon.
Około godziny 8:00 Rosjanie dowodzeni przez gen. Dochturowa usiłowali uderzyć na dywizję gen. Legranda nad Złotym Potokiem. Wykorzystując mgłę w dolinie strumienia Złoty Potok, Francuzi byli niewidoczni dla Austriaków i Rosjan manewrujących przez wzgórze Prace. Napoleon wydał rozkaz, by korpus Soulta zaatakował kolumny nieprzyjaciela. Między 8:30 a 10:00 Francuzi uderzyli na wzgórze Prace, które udało im się zająć. Po ataku Soulta na wzgórze Prace car Aleksander I, widząc osłabienie swego centrum, zdecydował się na użycie rezerw Gwardii rosyjskiej pod rozkazami wielkiego księcia Konstantego. Decyzja ta wprowadziła wiele zamieszenia w rosyjskich planach. Po pierwsze, Lichtenstein został zmuszony do obejścia gwardzistów, aby dotrzeć na swoje pozycje. Po drugie, ledwie dotarłszy na miejsce, zostali zaatakowani przez Francuzów. W tej sytuacji Kutuzow rozkazał wycofanie się Gwardii na południe, gdzie wskutek braku umiejętności dowódczych księcia Konstantego, została osamotniona. Kutuzow wydał Gwardii rozkaz kontrataku, ale na próżno – poniosła straty ze strony żołnierzy francuskich. W tej sytuacji Gwardia poczęła się wycofywać ku Krenowicom (dziś Krzanowice).
Tymczasem w ogniu walki, około godziny 9:00, Langeron wraz z Przybyszewskim zdobyli Sokolnice i zamek, jednak niebawem teren ten został odzyskany przez Francuzów. Napoleon rzucił przeciwko niej korpus Bernadotte’a, grenadierów Oudinota i własną gwardię. Około godziny 13 gwardia rosyjska zaczęła się cofać. Widząc to Bagration rozpoczął odwrót z Brna do Ołomuńca. Między godzinami 13 a 16 dokonała się zagłada lewego skrzydła rosyjsko-austriackiego, które powstrzymywały dywizje Legranda i Frianta. Skrzydło to zostało otoczone przez Francuzów. Wkrótce Austriacy i Rosjanie zaczęli składać broń. Część z żołnierzy uczyniła to nad Złotym Potokiem, inni nad Stawem Zatczańskim (południowe stoki wzgórza Prace). Dzięki temu stawowi Dochturow częściowo uratował swój korpus. Opuszczony przez świtę car Aleksander I umknął z pola bitwy.
Bitwa zakończyła się późnym popołudniem, ok. godziny 16, i oznaczała klęskę wojsk austriacko – rosyjskich. Jaki był bilans strat? Francuzi mieli ok. 5 - 8 tys. zabitych i rannych, sprzymierzeni zaś ok. 16 tys., do czego trzeba dodać ok. 15 tys. jeńców (dane te są jedynie orientacyjne, ich liczebność jest zmienna).
Przez czas trwania bitwy Francuzi nie byli ani razu przez dłuższą chwilę zagrożeni ze strony koalicjantów. Bitwa toczyła się dokładnie tak, jak zaplanował to Napoleon.
4 XII 1805 r. cesarz Austrii Franciszek II Habsburg poprosił o rozejm. Na mocy pokoju zawartego w Preszburgu (dziś Bratysława) 27 XII 1805 r. Austria musiała wycofać się z Włoch i Rzeszy, oddawała Napoleonowi Wenecję, Istrię, Dalmację, a Bawarii – Tyrol. Traktat zakończył wojnę z III koalicją antynapoleońską. Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego przestało istnieć. Powstał tzw. Związek Reński, umożliwiający Francuzom nieskrępowane działanie w Niemczech
.
W 1912 r. na wzgórzu Prace wzniesiono pomnik ku czci poległych. Wewnątrz niego znajduje się ossuarium. Na wzgórzu Zuran, gdzie w przededniu batalii biwakował cesarz Francuzów, stoi granitowy kamień. Na Prackim Kopcu znajduje się także Pomnik Pokoju otwarty w 1923 r.
Napoleon i Franciszek II po bitwie pod Austerlitz (domena publiczna) W Paryżu również znajdują się miejsca upamiętniające tę bitwę. Pierwszym z nich jest znajdujący się w trzynastym okręgu miejskim Gare d’Austerlitz. Drugie miejsce to stacja metra o identycznej nazwie, Gare d’Austerlitz, między piątym a trzynastym okręgiem, przy której zatrzymują się składy dwóch linii metra: linii 5 i linii 10.
Warto dodać, że zwycięstwo odniesione pod Austerlitz dokonało się w pierwszą rocznicę koronacji Napoleona na cesarza Francuzów 2XII 1804 r.
Bibliografia:
- Austerlitz [w:] Bielecki Robert, Encyklopedia wojen napoleońskich, wyd. Trio, Warszawa 2001.
- Sutherland Jonathan, Bitwy epoki napoleońskiej, tłumaczenie Lech Niedzielski, wyd. Almapress, Warszawa 2005.
- Wielkie bitwy i kampanie, pod red. Johna Pilmott’a, wyd. Bellona, Warszawa 2001.
- Żywczyński Mieczysław, Historia powszechna 1789 – 1870, wyd. PWN, Warszawa 2002.
Redakcja: Antoni Olbrychski
