Auguste Comte – filozof, pozytywista, twórca socjologii
Ostatnie dekady XVIII wieku we Francji to czas burz i erupcji nowych wizji ładu społecznego. Wykute w ogniu Wielkiej Rewolucji Francuskiej ideały stały się podstawą narodzin późniejszych systemów polityczno-prawnych i tym samym dały początek nowej formie ustroju społecznego. Urodzony w 1798 roku Auguste Comte widział i doświadczył bezpośrednich konsekwencji rewolucji. Swoje spostrzeżenia potrafił poddać krytycznej analizie i dać podwaliny pod nową dyscyplinę naukową, która w jego zamyśle miała stać się królową nauk: socjologię.
Auguste Comte (domena publiczna) Comte przyszedł na świat w Montpellier 19 stycznia 1798 roku w rodzinie mieszczańskiej. Jako wybitny uczeń rozpoczął studia wcześniej niż jego rówieśnicy, jednak nie dane mu było ich ukończyć. Studia na École Polytechnique w Paryżu przerwała jego działalność polityczna, za którą został usunięty z uczelni w 1816 roku. Wówczas Comte rozpoczął poszukiwanie pracy, a nawet rozważał wyjazd do Stanów Zjednoczonych, aby tam wykładać. Jednak w 1817 roku nawiązał znajomość z Claude Henri Saint-Simonem, który ostatecznie zatrudnił go jako sekretarza. Twórcy filozofii pozytywnej nie było jednak nigdy dane zająć jakiegokolwiek wyższego stanowiska uniwersyteckiego. Pozycja asystenta znanego filozofa umożliwiła mu za to publikowanie swoich rozważań, co przyczyniło się do ich sporej popularności. Relacje ze starszym o czterdzieści lat Saint-Simone’m Comte zerwał w 1824 roku, ponieważ uznał, że mentor chciał pominąć jego wkład w przygotowywaną publikację. Pomimo późniejszych negatywnych dla Saint-Simone’a wypowiedzi Comte’a, okres spędzony w jego pracowni był czasem kształtowania się poglądów filozofa.
Niepewny w kontaktach z kobietami, lekko zezujący i niskiego wzrostu Auguste Comte rok później ożenił się z Caroline Massin. Małżeństwo przetrwało niemal dwadzieścia lat i na ten czas przypadają najtrudniejsze chwile w życiu filozofa. Realizując swój plan reformy nauki w 1826 roku ogłosił, że przedstawi swoje poglądy w siedemdziesięciu dwóch publicznych wykładach. Miały się one odbywać w jego mieszkaniu, a pierwsze trzy przyciągnęły najbardziej znane nazwiska ówczesnego świata nauki (m.in. Fourier, von Humboldt, Poinsot). Publiczne prelekcje przerwało załamanie nerwowe Comte’a spowodowane przepracowaniem i problemami małżeńskimi. Filozof trafił do kliniki dr. Esquirol, którą opuścił z diagnozą: „niewyleczony”. W rok później problemy psychiczne powróciły, a Comte próbował popełnić samobójstwo.
Chociaż był nieśmiały i stronił od towarzystwa Comte nigdy nie zwątpił w swoje wyjątkowe uzdolnienia intelektualne. Po ustabilizowaniu się sytuacji zdrowotnej powrócił do działalności naukowej i w 1829 roku wznowił prace nad Cours de philosophie positive ([Kurs filozofii pozytywnej]), w którym wyłożył podstawy swojej filozofii. Ukazujące się na przestrzeni trzynastu lat tomy wyrażały przekonanie Comte’a o konieczności reformy nauki, ale nie tylko. W sześciu częściach Kursu… (wydanych w latach 1830-1842) filozof zawarł także tezy o konieczności zmiany stosunków społecznych oraz religii. Okres ten, to także czas postępującego izolowania się Comte’a od środowiska naukowego, które coraz głośniej i zacieklej krytykował.
Comte ukuł termin „pozytywizm” w opozycji do zjawisk w świecie społecznym i naukowym, których był świadkiem. Dla niego filozofia pozytywna to nauka, której celem jest poszukiwanie niezmiennych praw rządzących światem przyrody i światem społecznym w oparciu o fakty, a więc wykluczając metafizyczne rozważania i spekulacje. W jego ujęciu na pozytywizm składają się podporządkowane teorii badania empiryczne.
Grób Auguste'a Comte'a (domena publiczna) Zapatrywania teoretyczne Comte’a wynikały z jego przekonania o trójstopniowym rozwoju społeczeństwa, w którym wyróżniał następujące po sobie stadia. Pierwszym było stadium teologiczne charakteryzujące się poszukiwaniem wiedzy absolutnej przy jednoczesnym założeniu o istnieniu ponadnaturalnej siły lub istoty, która wszystkie zjawiska stworzyła i nadal nimi kieruje. Drugie stadium nazwał metafizycznym i w mniemaniu filozofa było najmniej ważne. Jego rola sprowadzała się do pośredniczenia pomiędzy pierwszym i trzecim stadium, a najważniejszą zmianą było zastąpienie sił nadprzyrodzonych abstrakcyjnymi. Stadium pozytywne, to ostatni i najistotniejszy etap rozwoju społeczeństwa. Cechuje je poszukiwanie niezmiennych praw rządzących wszystkimi zjawiskami.
W 1839 roku Auguste Comte po raz pierwszy użył terminu „socjologia” w czwartym tomie swojego Kursu filozofii pozytywnej. Wcześniej, dla opisu swoich zapatrywań, używał pojęcia „fizyka społeczna”. Filozof tworząc jedną z pierwszych teorii nauki, socjologię umiejscowił na samym szczycie hierarchii nauk.
Miała ona łączyć metody nauk ścisłych z wiedzą humanistów unifikując je i dając podstawy do przewidywania przyszłych działań społecznych. W założeniach jej twórcy socjologia miała być nauką ścisłą, a potrzeba nowej dziedziny wiedzy wynika z konieczności reorganizacji społeczeństwa, które zostało zdominowane przez anarchię. Wraz z kolejnymi publikacjami Comte’a rola socjologii i socjologa ulegały kolejnym modyfikacjom. W ostatniej dekadzie swego życia widział socjologię jako naukę, która zastąpi religię, a jej adeptom wróżył rolę kapłanów.
Auguste Comte zmarł 5 września 1857 roku i chociaż nie znalazł bezpośrednich kontynuatorów swojej wizji nauki, to wpływ jego poglądów na życie umysłowe XIX i XX wieku jest niezaprzeczalny. Dał podwaliny pod nową dziedzinę nauki, nadal istnieje Kościół pozytywistyczny, a do dorobku Comte’a odwoływał się między innymi Émile Durkheim.
Opracowanie na podstawie:
Bourdeau Michel, Auguste Comté, [hasło w:] Stanford Ecyclopedia of Philosophy [17-01-2019]
Ritzer George, Klasyczne teorie socjologiczne, Wydawnictwo Zysk i Spółka, Poznań 2004.
Szacki Jerzy, Historia myśli socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
Tatarkiewicz Władysław, Historia filozofii, t. III, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014.
