Anthony Beevor – „Rosja. Rewolucja i wojna domowa 1917–1921” – recenzja i ocena
Anthony Beevor – „Rosja. Rewolucja i wojna domowa 1917–1921” – recenzja i ocena
Na temat tamtych wydarzeń powstało wiele znakomitych opracowań i monografii. Wymienię w tym miejscu tylko monumentalną „Rewolucję rosyjską” autorstwa Richarda Pipesa czy „Tragedię narodu” Orlando Figesa. Mając to wszystko na uwadze, z wielkim zainteresowaniem sięgnąłem po publikację Antonego Beevora pod tytułem „Rosja. Rewolucja i wojna domowa 1917–1921”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Znak w znanej historycznej serii. Jestem pewien, że brytyjskiego historyka i znawcy II wojny światowej nie trzeba nikomu przedstawiać. Czy jego opis rewolucji rosyjskiej wnosi coś nowego do naszej wiedzy o tym wydarzeniu? W jaki sposób Beevor rozkłada akcenty? Jak patrzy na rolę jednostki w historii?
Zanim odpowiem na wszystkie te pytania to pozwolę sobie na małą dygresję. Miałem wielką przyjemność być na spotkaniu autorskim z historykiem w Krakowie, zorganizowanym właśnie wokół tej książki. Antony Beevor urzekł mnie swoją erudycją i historyczną wiedzą. Na wydarzenia patrzy on w szerokim kontekście, co bez wątpienia jest wartością dodaną. Miałem nawet możliwość zadania mu kilku pytań, a jego odpowiedzi były bardzo interesujące.
Już sam tytuł podpowiada nam, jak autor rozkłada akcenty. Nie skupia się na samej rewolucji. Zresztą do opisu Pipesa trudno byłoby dodać coś nowego. Jeśli spojrzymy na zakreślone ramy czasowe to zobaczymy, że rok 1917 jest pierwszym z czterech opisanych przez autora. Zatem wszyscy ci, którzy oczekują drobiazgowego opisu samej rewolucji mogą czuć się nieco rozczarowani. Nie zmienia to jednak faktu, że recenzowana książka jest doprawdy arcyciekawa i bez wątpienia powinni sięgnąć po nią wszyscy interesujący się historią komunizmu. Beevor skupia się raczej na wojnie domowej i drobiazgowo opisuje jak to się stało, że to bolszewicy a nie biali ostatecznie odnieśli zwycięstwo.
Książka składa się z czterech głównych części. Pierwsza z nich, co może być nieco zaskakujące obejmuje lata 1912–1917. Autor nie mógł pominąć krótkiego zarysu sytuacji, w jakiej znajdowało się Imperium Rosyjskie w przededniu i w czasie Wielkiej Wojny. Niestety dla Romanowów (i dla samej Rosji) ostatni władca z tej dynastii był rażąco nieudolny. Być może jednak jeszcze gorsze było to, że wierzył w swój geniusz i carski majestat. Gdy sam przejął dowodzenie armią, upadek wydawał się być kwestią czasu.
Oczywiście historyków zawsze interesuje to, dlaczego nie utrzymał się żaden z funkcjonujących w tamtym czasie rządów. Wszak na bolszewików nikt wtedy nie stawiał. Dlaczego więc przejęli oni władzę? Czy Lenin istotnie był geniuszem? Beevor nie ukrywa, że według niego istotnie był Lenin sprawnym i cynicznym politykiem, który nie wahał się ostro licytować. Wsparty niewątpliwym talentem Trockiego był w stanie przejąć władzę. Jednak przejąć władzę to jedno. Dlaczego jednak bolszewicy ją utrzymali? Jak udało im się wygrać krwawą wojnę domową? Wszak w pewnym momencie walczyli oni na dwa fronty – z Polską i białymi.
Autor książki ma bardzo zdecydowany pogląd w tej kwestii. Jego myślenie najkrócej oddaje stwierdzenie: to nie tyle bolszewicy wygrali wojnę domową, ile biali ją przegrali. Wszyscy słyszeliśmy o krwawym czerwonym terrorze, o masowych mordach, gwałtach, grabieżach, pogromach. Tymczasem wciąż za mało przebija się prawda o zbrodniach białych. Jednakże – co konsekwentnie udowadnia Beevor – ich terror był równie bezwzględny. Armie białych dopuszczały się potwornych zbrodni na zajętych przez siebie terenach, w tym także masowych pogromów Żydów. Zrażały do siebie chłopów. W efekcie nie potrafiły dla swoje sprawy pozyskać samych Rosjan. Co gorsza, nie potrafili też znaleźć sojuszników za granicą. Wszyscy – na czele z Piłsudskim – widzieli w nich kontynuatorów polityki carskiej, imperialnej Rosji. Biali chcieli odbudować całe Imperium. Trudno o skuteczniejszą antyreklamę w ościennych krajach, wybijających się właśnie na niepodległość.
Po skończonej lekturze wiem jedno. „Rosja. Rewolucja i wojna domowa 1917–1921” nie potrzebuje reklamy. Nazwisko autora jest reklamą samą w sobie. Antony Beevor dał zwięzły i bardzo ciekawy wykład poświęcony rosyjskiej rewolucji i wojnie domowej. Stawia odważne tezy, które następnie ze znawstwem udowadnia. Podkreśla znaczenie Lenina dla powodzenia bolszewików – komunistyczny przywódca jest dla niego nade wszystkim zręcznym politykiem. Podkreśla liczne błędy białych, którzy właściwie z nikim nie potrafili się porozumieć – także sami ze sobą. Ich zbrodnie i terror – nie mniej straszny od tego czerwonego – nie przyciągał potencjalnych sojuszników. Zdaniem autora, tej wojny biali nie mogli po prostu wygrać. Zdecydowanie polecam tę pozycję wszystkim miłośnikom dziejów XX wieku. To po prostu trzeba przeczytać i mieć w swojej biblioteczce. W końcu to Antony Beevor i historii rosyjskiej rewolucji. Czyż może być lepsze połączenie?
