Anna Cylejska – niepozorna żona Władysława Jagiełły

Śmierć Jadwigi Andegaweńskiej w 1399 roku postawiła Władysława Jagiełłę w niełatwej sytuacji. Dotychczas sprawował on władzę w Polsce jako mąż dziedziczki Piastów i to właśnie małżeństwo z nią było w oczach wielu głównym motywem objęcia przezeń korony Rzeczpospolitej. Kiedy Jadwigi zmarła, pozycja Jagiełły na polskim tronie stała się niepewna i w najgorszym przypadku groził mu powrót na Litwę, co według niektórych źródeł miał zresztą rozważać – dowodem na to miał być jego wyjazd na Ruś. Sytuacji nie ułatwiały do tego działania Krzyżaków, którzy rozgłaszali, że korona polska należy się Wilhelmowi Habsburgowi – rzekomo jedynemu legalnemu mężowi zmarłej królowej.

Szlachta polska nie podzielała jednak tego zdania. Zadowolona z rządów Jagiełły i wielkich nadań otrzymanych od niego na wschodzie, nie chciała zrywać świeżo zawartej unii. Postanowiła więc znaleźć sposób na to, jak wzmocnić jego prawa do tronu. Rozwiązanie znalazła w Celje, w osobie Anny Cylejskiej.

Anna Cylejska – dzieciństwo przyszłej królowej

Anna Cylejska przyszła na świat koło 1381 roku jako jedyna córka Wilhelma von Cilli i Anny Kazimierzówny, córki króla Polski Kazimierza Wielkiego. Dzieciństwo dziewczyny nie należało do najłatwiejszych. Kiedy miała jedenaście lat – w 1392 roku – zmarł jej ojciec i wraz z matką znalazła się pod opieką brata stryjecznego Wilhelma – Hermana II Cylejskiego. Taki stan rzeczy nie utrzymał się jednak długo. Dwa lata później matka dziewczyny wyszła za mąż za Ulryka, księcia Teck. Tym samym wyjechała do Wirtembergii, opuszczając na zawsze Celje, a z nim – także swoją córkę.

Opiekunem Anny został Herman II, ojciec między innymi Barbary, późniejszej żony Zygmunta Luksemburczyka i królowej Węgier, a następnie cesarzowej Niemiec. W odróżnieniu od kuzynki, los porzuconej wnuczki Kazimierza Wielkiego nie zapowiadał się zbyt optymistycznie i przewidywano, że czeka ją co najwyżej skromny mariaż. Kiedy hrabianka skończyła siedemnaście lat, a i to nie następowało, pojawiły się już myśli o tym, że czeka ją staropanieństwo. Tym większe było zdziwienie, gdy pewnego dnia do Celje przybyło poselstwo króla polskiego z osobliwą propozycją.

Anna Cylejska kandydatką na polski tron

Końcem 1400 roku w Celje zawitało polskie poselstwo w składzie: kasztelan śremski Jan z Obichowa, Hinczka z Rogowa i Jan z Ostrowca oraz przedstawili Hermanowi plan połączenia węzłem małżeńskim Anny z monarchą polskim Władysławem Jagiełłą. Chociaż hrabia był szczerze zdziwiony propozycją, bez większego wahania podjął decyzję. Jak relacjonuje Jan Długosz – wyraził zgodę i „bratanicę swoją bez żadnego namysłu posłom królewskim oddał”. Głównym motywem przemawiającym za tym, że wzrok polskich panów skierował się w stronę Anny Cylejskiej, było jej pokrewieństwo z Kazimierzem Wielkim.

Jagiełło kalkulował, że małżeństwo to umocni nie tylko jego pozycję na polskim tronie, ale i jego potomka – przewidywał, że syn z takiego małżeństwa zostanie łatwo zaakceptowany przez polskich panów. Do tego zgodnie z tradycją to właśnie ją jako swoją następczynię miała wskazać Jagielle królowa Jadwiga świadoma pogarszającego się stanu zdrowia. Na przeszkodzie pojawił się jednak pewien problem – kandydatka do tronu była w trzeciej linii spokrewniona ze zmarłą królową. Konieczna była więc papieska dyspensa – tej Bonifacy IX udzielił przyszłym małżonkom 23 kwietnia 1401 roku. Po jej otrzymaniu oraz ustaleniu wstępnych warunków małżeństwa, 16 lipca tegoż roku Anna Cylejska przybyła do Polski.

Chociaż przez polskie społeczeństwo została przyjęta z entuzjazmem, jako wnuczka powszechnie lubianego i szanowanego Kazimierza Wielkiego, reakcja Jagiełły nie była tak pozytywna.

Anna Cylejska – małżeństwo z Jagiełłą i koronacja

Władysław Jagiełło w otoczeniu swoich doradców wyszedł na spotkanie przyszłej małżonce przed mury miasta. Widok kobiety wprawił go jednak w niemałą konsternację. O ile bowiem jego pierwszej żonie Jadwidze, mówiąc słowami Długosza „nieba użyczyły […] w darze tak cudną i wdzięczną postać, jakiej żadne wieki nie wydały”, o tyle Anna zdecydowanie nie dorównywała jej urodą. Jagiełło nie krył swojego niezadowolenia tym faktem. Mało tego – miał nawet rozważać zerwanie zaręczyn. Jak wspomina przywołany kronikarz:

król polski Władysław usiłował przez jakiś czas uniknąć i zerwać je, ponieważ dziewica Anna wydała mu się zbyt mało urodziwa. Z tego też powodu gniewał się nawet na swoich swatów […], że zobaczywszy dziewczynę powzięli decyzję małżeństwa.

Chociaż do zerwania zaręczyn nie doszło, zaślubiny odłożono o pół roku – oficjalnie do czasu, aż przyszła królowa nauczy się mówić po polsku. Ostatecznie ślub odbył się 29 stycznia 1402 roku w katedrze na Wawelu. Na uroczystości przybył między innymi wielki książę litewski Witold wraz z małżonką oraz wielu innych książąt i dostojników, a dla uczczenia zaślubin urządzono liczne zabawy i turnieje trwające przez kilka dni. Przybyli goście zostali również obdarowani przez króla cennymi upominkami.

Podobnie uroczyście wyglądał również akt koronacji Anny Cylejskiej. Odbył się on blisko rok później – 25 lutego 1403 roku, również w katedrze wawelskiej. Wydarzenie to zgromadziło wiele znamienitych gości – dla podkreślenia piastowskiego pochodzenia królowej na uroczystości zaproszono również jej matkę, córkę Kazimierza Wielkiego. Podobnie jak w przypadku zaślubin, tutaj również zorganizowano kilkudniowe turnieje i zabawy, a przybyli goście wyjechali z uroczystości z cennymi prezentami. Zaczął się czas panowania królowej, jak się wkrótce okazało – niezbyt łatwy.

Polecamy e-book Sebastiana Adamkiewicza „Zrozumieć Polskę szlachecką”

Książkę można też kupić jako audiobook, w tej samej cenie. Przejdź do możliwości zakupu audiobooka!

Anna Cylejska na polskim tronie

Sytuacja Anny jako królowej znacząco różniła się od położenia jej poprzedniczki. Jadwiga, jako dziedziczka korony polskiej, została powołana na tron nie jako żona króla lecz jako król – Jagiełło zyskał ten tytuł poprzez małżeństwo z nią. W przypadku Anny Cylejskiej sytuacja była nieco inna. Z tego względu Jadwiga pełniła różne funkcje, które jej następczyni nie przysługiwały – przewodniczyła chociażby w sądzie królewskim, jeśli w czasie objazdu kraju trafiła akurat na taki moment. Jakie funkcje w Polsce pełniła królowa Anna Cylejska?

W dużej mierze wypełniała wszystkie obowiązki związane z piastowanym stanowiskiem – towarzyszyła Jagielle w podróżach po kraju, przyjmowała obcych posłów, uczestniczyła w balach i turniejach czy towarzyszyła żonom przybyłych lub przejeżdżających przez Polskę władców innych państw. Do tego dochodziły zajęcia typowe dla większości królowych tamtego czasu, takie jak szycie szat na dary dla kościołów, haftowanie, słuchanie żywotów świętych. Chociaż mało znany jest charakter Anny Cylejskiej, powszechnie uważa się, że była raczej cichą i bierną osobą, niewywierającą większego wpływu na męża i życie publiczne kraju. W pewnym momencie ta cichość królowej została jednak zakwestionowana, a królowa stała się bohaterką niejednego skandalu obyczajowego.

Anna Cylejska – ofiara skandalu czy niewierna żona?

Pierwsze lata spokojnego współżycia małżonków zostały zakłócone dość głośnym skandalem – królowa Anna Cylejska została oskarżona o niewierność mężowi. W 1407 roku starosta krakowski Klemens z Moskorzewa oskarżył ją o romans z dwoma polskimi rycerzami – Jakubem z Kobylan i Mikołajem Chrząstowskim. Jak opisał to Jan Długosz, dowodem niewierności królowej miało być „zapadnięcie się bez żadnego gwałtownego wstrząsu komnaty królowej”, co uznano za efekt namiętnego cudzołożenia. Powodowany zazdrością Władysław Jagiełło kazał ująć obu podejrzanych. Jakub został zatrzymany i osadzony w więzieniu we Lwowie, gdzie spędził blisko trzy lata, Mikołajowi natomiast udało się zbiec.

Wieść o tym wydarzeniu odbiła się szerokim echem w całym kraju. Chociaż wydawać by się mogło, że takie pomówienie będzie miało dla królowej przykre konsekwencje, stało się inaczej. Panowie polscy nie tylko uwierzyli w jej niewinność, ale i skrytykowali króla za okrycie żony hańbą. Ostatecznie Anna Cylejska została oczyszczona z zarzutów – król polecił arcybiskupowi gnieźnieńskiemu Mikołajowi Kurowskiemu, by publicznie ogłosił monarchinię niewinną zdrady małżeńskiej.

Posądzenia i zarzuty o zdradę były o tyle niestosowne, że w tym właśnie okresie – dokładnie 8 kwietnia 1408 roku – sześć lat od zawarcia ślubu królowa Anna Cylejska wydała na świat upragnionego potomka. Ku rozczarowaniu króla – była to córka. Na cześć zmarłej królowej nazwano ją Jadwigą.

Przyjście na świat córki pary królewskiej nie położyło jednak kresu nieżyczliwym plotkom i pomówieniom. Kolejny raz królowa Anna Cylejska została oskarżona o niewierność rok później – jej kochankiem miał być Jan Tęczyński, który prawdopodobnie został nakryty nocą w pobliżu apartamentu monarchini. Tym razem król nie nadał jednak sprawie rozgłosu. Dużo większe kontrowersje przyniósł jednak inny incydent, do którego doszło w 1411 roku. Wtedy to ponownie została oskarżona o zdradę męża i to z nikim innym, jak z samym arcybiskupem gnieźnieńskim Mikołajem Kurowskim.

Źródła nie są przy tym jednogłośne co do genezy tych oskarżeń – według niektórych to sama królowa Anna Cylejska miała zarzucić duchownemu to, że pragnie ją uwieść, by zwrócić na siebie uwagę męża. Niezależnie od źródeł oskarżenia, arcybiskup konsekwentnie zaprzeczał pomówieniom, utrzymując obraną przez siebie linię obrony aż do śmierci. A ta przyszła dość szybko – wezwany przez Władysława Jagiełłę na dwór królewski w celu złożenia wyjaśnień spadł z konia i zmarł, prawdopodobnie w wyniku zawału.

Anna Cylejska – śmierć królowej

Ostatnie lata życia były dla królowej Anny Cylejskiej dość intensywne. W przeciwieństwie do Jadwigi, często towarzyszyła mężowi w podróżach – była z nim między innymi w Wielkim Księstwie Litewskim oraz na Węgrzech. Do tego pośredniczyła również w kontaktach z dworem węgierskim, szczególnie po 1408 roku, kiedy to jej kuzynka Barbara Cylejska została żoną Zygmunta Luksemburskiego i tym samym królową Węgier.

Niedługo jednak było jej dane zasiadać na polskim tronie. W 1415 roku mocno podupadła na zdrowiu i przez wiele miesięcy nie wstawała z łóżka. Zmarła 20 lub 21 marca 1416 roku w Krakowie, a jej ciało pochowano w katedrze na Wawelu. Chociaż pozostawiła po sobie znacznie mniej śladów, niż Jadwiga, znana była z mocno antykrzyżackiego usposobienia. Jak skomentował jej śmierć jeden z krzyżackich kronikarzy: „Gdyby nie zmarła, ściągnęłaby więcej nieszczęść na Zakon”.

Zaciekawił Cię się ten artykuł? Przeczytaj też:

• Jadwiga Andegaweńska i Jagiełło. Ich dwoje... i ten trzeci 
• Władysław III Warneńczyk – król, który panował zbyt krótko?
  
• Od Jadwigi do Anny Jagiellonki – królowe Polski
  
• Jagiellonowie - wielka dynastia Europy
  
• Jerzy Sperka: Książęta raciborscy byli bardzo majętni.
  

Bibliografia

Źródła

• Długosz J., Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 10: 1370-1405, Warszawa 2009.

Opracowania

• Klubówna A., Cztery panie Jagiełłowe, Wydawnictwo Pojezierze, Olsztyn 1983.

• Kurtyka J., Kilka słów o kryzysie legitymizacyjnym lat 1399-1402 i o kryzysie polemiki naukowej, „Średniowiecze Polskie i Powszechne”, 1(5), 2009,  [dostęp: 12.06.2022 r.].

• Nikodem J., Polemiki i dyskusje: Władysław Jagiełło, Jan z Tęczyna i domniemany kryzys legitymizacyjny w Polsce lat 1399-1402, „Średniowiecze Polskie i Powszechne”, 5, 2009, [dostęp: 12.06.2022 r.].

• Rudzki E., Polskie królowe. Żony Piastów i Jagiellonów, Instytut Prasy i Wydawnictw „Novum”, Warszawa 1990.